11854
آموزش 0 تا 100 پرورش و احداث باغ کیوی
به دلیل بالا بودن هزینه های احداث باغ کیوی نیاز است تا در مورد شرایط محیطی، تغذیه، شرایط خاک، آبیاری و ... اطلاعات جامع و کامل داشته باشید تا متحمل ضرر نشوید.
پرورش و احداث باغ کیوی فروت
تولید کیویفروت به طور فزایندهای در بیشتر کشورها در حال افزایش است و تولیدکنندگان بر تولید بیشتر و با کیفیتتر این محصول متمرکز شدهاند تا بتوانند در بازار جهانی و رقابتی دنیای امروز موفق باشند.
کیفیت میوه شامل خصوصیات ظاهري میوه از قبیل اندازه، شکل مناسب و یکنواختی میوههای برداشت شده است و همچنین خصوصیات دیگری مثل مواد جامد محلول، اسیدیته، وزن خشک میوه در طعم و کیفیت میوه از اهمیت زیادی برخوردار است.
تولید این محصول در شمال ایران از اهمیت بهسزائی برخوردار بوده و یکی از منابع مهم تولید است که در مبادلات تجاری و اشتغال مردم نقش مؤثری دارد. رقم غالب کیوی فروت در شمال ایران رقم هایوارد است که علاوه بر تازهخوری، انبارداری و نگهداری این میوه ارزشمند در سردخانه نیز مطرح بوده که عاملی مهم و موثر در بازاریابی و درآمدزایی به شمار میرود.
در شمال ایران کیوی فروت در محدوده وسیعی از خاکهای مختلف از ساحل دریا تا دامنههای البرز تا ارتفاع 100 متر از سطح دریا به صورت موفقیتآمیزی پرورش داده میشود.
نیازهای گیاهی درخت کیوی
شرایط اقلیمی مناسب برای کیوی (درخت کیوی در چه مناطقی رشد میکند؟)
کیوی از میوههای نیمهگرمسیری است که مقاومت آن به سرما بیش از مرکبات است و احتیاج به رطوبت و آب زیادی دارد. این درخت به دمای 10 درجه سانتیگراد زیرصفر مقاوم است.
درختان کیوی سالیانه 7000 - 5000 مترمکعب آب در هکتار نیاز دارند. رطوبت نسبی 75% و 600 تا 900 ساعت دمای کمتر از 7 درجه سانتیگراد در فصل خواب جهت تولید میوه ضروری است.
در مناطقی که دمای زمستان به کمتر از 12 درجه سانتیگراد زیرصفر برسد پرورش کیوی غیرممکن است. رشد جوانهها از 8 درجه سانتیگراد بالای صفر شروع شده و این درخت تا 40 درجه سانتیگراد را در تابستان تحمل میکند.
درخت کیویفروت در مناطقی که میزان باران سالیانهی آن در فصل رشد کمتر از 50 سانتیمتر نباشد (از اواخر بهار تا اواخر تابستان) بهخوبی رشد مینماید.
بدیهی است این مقدار باران بهتر است در تمام فصل به طور یکنواخت (در حدود 2/5 سانتیمتر در هفته) ببارد و در فصلی که گیاه در خواب است مقدار 2/5 سانتیمتر باران در هرماه کافی خواهد بود.
چنانچه باران طبیعی سالیانه به حد کافی نباشد دراین صورت بهتر است آبیاری را به طور مرتب و به حد کافی انجام داد.
نور خورشید
مقدار نور لازم برای پرورش و رشد نهال در حدود 1800 ساعت در سال میباشد، اما حداقل در هر ماه 150 ساعت نور آفتاب ضرورت دارد. در فصل زمستان به طور متوسط 5 ساعت در روز و در فصل تابستان 8 ساعت آفتاب مستقیم در روز مورد نیاز است.
لازم به یادآوری است که تأثیر نور خورشید در پرورش کیوی بیش از گرما میباشد.
وزش باد
زیانهای ناشی از وزش بادهای تند که در بهار و تابستان شایعترند برای تاکهای کیوی فروت عبارتند از:
- شکستگی شاخههای ماشورهای و ترد کیویفروت
- زخمی کردن و ریزش بخش زیادی از برگها، جوانهها و میوهها
- از بین بردن ساختار اصلی تاک با حذف بخشی از بازوها یا شکستگی تنه
- ساییدگی شدید در سطح میوهها و در نتیجه وارد آمدن خسارت سنگین به کمیت و کیفیت میوههای تولیدی
وزش بادهای گرم حتی با سرعت پایین میتواند در مدتی کوتاه باعث پژمردگی برگها و بروز خسارت سنگین به محصول شود. با توجه به خسارتهای سنگینی که وزش باد به بخشهای رویشی و زایشی کیویفروت وارد میکند، استفاده از بادشکن در حاشیه باغ (بهویژه در مناطق بادخیز که سرعت باد میتواند به 30 کیلومتر در ساعت برسد) بسیار ضروری است.
تأثیر یخبندان
یخبندان موجب از بین رفتن نهال کیوی به خصوص در دوران اولیهی رشد میشود. هنگامی که زمستان زودرس به دنبال پاییز معتدل بروز کند، خسارت و زیان شدید به گیاه وارد میشود.
یخبندانهایی که در زمستان به 8/5 درجه سانتیگراد زیرصفر برسد موجب خسارت شدید به گیاه میشود و یخبندان زیرصفر درجه سانتیگراد در فصل بهار جوانههای تازه و شکوفهها را از بین میبرد.
لازم است نهال کیوی از سردی بیش از حد هوا محفوظ نگه داشته شود. انتخاب محل برای ایجاد باغ بسیار مهم است و در بسیاری از باغها با احداث دیوارهای بادشکن در جهت عمود به باد تا حدی از نفوذ سرما به داخل باغ کاسته میشود و در مناطق شیبدار بهتر است شیب زمین در جهت جنوب به شمال باشد و به این ترتیب هوای سرد به پایینترین قسمت باغ کشیده میشود.
خاک
درخت کیویفروت در خاکهای کاملاً سبک با قابلیت نفوذپذیری مناسب بهخوبی رشد میکند و به خاکهای شنی هوموسدار نیاز دارد. اغلب خاکهای مورد استفاده تحت کشت تاکهای کیوی فروت در شمال ایران بسیار عمیق با زهکشی مناسب و بافت لومی شنی هستند که کودپذیري بالایی دارند.
وجود چنین شرایطی اجازه توسعه عمقی و جانبی مناسبی را به ریشههای کیوي فروت میدهد. عمده ریشههای کیویفروت در عمق 30 سانتیمتری خاک گسترش مییابد.
هر چند در لایههای پایینتر خاک در صورت مناسب بودن بافت و زهکشی، نفوذ و گسترش ریشهها قابل مشاهده است و اگر در لایههای زیرین خاک یک لایه سخت و غیرقابل نفوذ و یا لایه با رس بالا و زهکشی نامناسب وجود داشته باشد محدودیت شدیدی جهت رشد و توسعه ریشه به وجود میآید. اسیدیته (pH) مناسب این درخت 6/5 -5/5 میباشد.
انتخاب نهال سالم
یکی از اساسیترین مسائل در احداث باغ کیوی فروت، انتخاب نهالهایی است که ضمن داشتن اندازهی متناسب، از رشد قوی برخوردار بوده و دارای ریشههای سالم و فراوان باشند.
بدیهی است که قوی و صاف بودن ساقه اصلی در مرغوبیت محصول نقش دارد. برای تولید نهالهای مورد نیاز میتوان از دو روش کشت بذر و پیوند رقم مورد نظر روی پایههای بذری و یا ریشهدار کردن قلمههای خشبی و یا نیمهخشبی استفاده کرد.
تکثیر از طریق بذر
این روش به منظور تولید پایه برای انجام پیوند اجرا میشود. بذرها به صورت سطحی روی بستری از ماسه ضدعفونی شده رودخانه پخش میشود. با توجه به ریز بودن اندازه بذرها لازم است قبلاً بذرها را با ماسه مخلوط کرده تا پخش بذرها در بستر به صورت یکنواخت انجام شود.
پس از سبز شدن بذرها لازم است که گیاهچههای بذری در مرحله چهار برگی از بستر خزانه خارج و به گلدانهای نایلونی حاوی ترکیب خاکی مناسب ( نسبت مساوی از ماسه رودخانهای، کود پوسیده دامی و خاک مرغوب زراعی) منتقل شوند.
از موارد مهم در تولید نهال دقت در تکشاخه شدن و عدم پیچخوردگی ساقه اصلی است که با استفاده از قیمگذاری و بستن تنه نهال در فواصل کوتاه به قیم و حذف سریع هر گونه انشعاب فرعی امکانپذیر است.
هنگامی که اندازه قطر ساقه نهالهای بذری به حدود یک سانتیمتر برسد میتوان رقم مورد نظر را با استفاده از روش اسکنه روی آنها پیوند و نهال پیوندی را پس از رشد کافی به زمین اصلی انتقال داد.
با توجه به دو پایه بودن کیوی فروت هیچگاه نمیتوان نهالهای بذری را به طور مستقیم در باغ مورد استفاده قرار داد.
تکثیر از طریق قلمه
تکثیر از طریق قلمه متداولترین روش تکثیر کیویفروت میباشد که موجب توسعه سریع باغها، پیشرس شدن نهالها و تسریع باردهی نهالها میشود.
نهال بذری پیوند شده کیوی فروت در سال پنجم یا ششم بعد از پیوند و نهالهای ساقهای در سال سوم بعد از قلمهزنی شروع به باردهی خواهند کرد. از نکات مهم در تهیه قلمه، دقت در انتخاب گیاه مادری قلمه است.
به عبارت دیگر گیاهی که از آن قلمه تهیه میشود باید از رقم مورد نظر بوده و از لحاظ رشد و نمو و همچنین کیفیت و کمیت باردهی از وضعیت مطلوبی برخوردار باشد.
آماده سازی زمین
آماده کردن زمین یکی از اساسیترین برنامههای اولیهی کاشت نهال کیوی میباشد، همچنین مواد تشکیل دهندهی خاک باید از نظر شیمیایی مورد آزمایش قرار گیرد.
ریشهی کیوی به خاکهای لجنزار حساسیت بسیار شدید دارد و بدون استثناء خاک باید زهکشی خوب داشته و آب را در خود نگه ندارد و خاک را در اواخر تیرماه بهطور کامل تا عمق 50 سانتیمتری برگردان نموده و کود داده شود.
ضعیف بودن زهکش خاک با توجه به حساسیت بالای ریشههای کیوی فروت به پوسیدگیهای قارچی موجب بروز خسارتهای جبرانناپذیری خواهد شد.
آزمون حاصلخیزی خاک بعد از کندن و پاکسازی زمین از بقایای ریشه درختان قدیمی صورتی میگیرد. نمونهبرداری از خاک بعد از شخمزنی و تسطیع زمین انجام میشود.
زیرا در این مرحله خاک زیرین با خاک سطحی مخلوط شده است. بهتر است شخم زمین در دو جهت عمود بر هم انجام شود تا لایههای سخت زیرین خاک شکسته شود.
برای اطلاع از وضعیت زمین و بررسی نیمرخ خاک، حفر گودالی به عمق 1/5، طول 2 و پهنای 1 متر در راستای شمال - جنوب انجام میشود.
لایهها یا افق خاک از دیواره جنوبی مورد بررسی قرار میگیرد. بستر کاشت نهال باید بافتی سبک به عمق 1/5 تا 2 متر داشته و مخلوطی از خاک مرغوب زراعی، ماسه رودخانهای و کود دامی پوسیده باشد.
حاصلخیزی خاک باید در حد متوسط باشد. کوددهی موجب تقویت خاک و افزایش رشد رویشی و تأخیر در گلدهی میگردد.
در تابستان یا پاییز از علفکشهای مناسب مانند گلایفوزیت (رانداپ) برای جلوگیری از علفهای هرز دائمی باغ کیویفروت استفاده میشود.
پس از شخم زدن زمین و نرم شدن خاک اقدام به پشتهسازی به ارتفاع تقریبی 70 تا 80 سانتیمتر انجام میدهند.
عملیات کاشت نهال
پس از آماده شدن زمین، آن را ابتدا گونیا کرده و بر اساس خطوط طراحی شده، محل دقیق کاشت نهال تعیین میگردد. برای احداث باغ کیویفروت اغلب از نهالهای یکساله یا دوساله و فاصله کاشت 4×5 یا 3×5 متر استفاده میشود و جهت ردیفها شمال به جنوب میباشد.
پس از تعیین محلهای غرس نهال بر روی هر پشته، عملیات گودالبرداری انجام گرفته و گودالی به عمق یک متر و با دهانهای به قطر 1 متر ایجاد کرده و داخل هر گودال با ترکیبی از خاک مرغوب زراعی، کود دامی پوسیده و ماسه رودخانهای پر میشود.
پس از پر شدن گودالها سطح خاک در محل گودال بالاتر از سطح زمین اطراف قرار میگیرد. به این ترتیب وقتی نهال در قله این برآمدگی کشت میشود خطر پوسیدگیهای قارچی ریشهها که ناشی از آبماندگی است کاهش مییابد.
کاشت نهال
برای به دست آوردن محصول مرغوب از درختان کیوی فروت باید پایههای نر متناسب با پایههای ماده و در مکانهای مناسب باغ کاشته شوند تا گردهافشانی به خوبی انجام شود و درصد تشکیل میوه و همچنین رشد میوهها در حد عالی باشد.
برای رسیدن به این مقصود طرحهای مختلفی برای برای تعیین چگونگی توزیع نهالهای نر در میان پایههای ماده ارائه شده است که مشهورترین آنها نسبت 8 : 1 است (8 پایه ماده 1 پایه نر).
محل استقرار پایههای نر از اهمیت زیادی در میزان موفقیت در گردهافشانی برخوردار است. از آنجایی که زنبورهای عسل اغلب پرواز در خط مستقیم دارند، بهتر است در تمام ردیفها به تعداد مناسب، تاک نر وجود داشته باشد. در انتخاب پایه نر باید میزان تطابق تاریخ گلدهی و دوام گلها را در نظر داشت.
برای احداث باغ کیویفروت اغلب از نهالهای یکساله یا دوساله استفاده میشود. نهالهای گلدانی را اگرچه میتوان در هرموقع از سال کشت کرد، اما بهترین زمان کاشت اواخر شهریور و همچنین اواخر اسفندماه است.
اگر منطقه دارای زمستانهای ملایم و بدون یخبندان باشد کاشت نهال در شهریورماه مناسبتر است. در مناطق سردسیری که احتمال بروز یخبندان بهاره وجود دارد، بهتر است کاشت نهال را به بعد از برطرف شدن خطر سرمازدگی موکول کرد.
در هنگام کاشت نهال گلدانی، انجام هرس ملایم ریشه توصیه میشود. به این ترتیب در صورتی که انتهای ریشهها دچار پوسیدگی شده باشد و یا پیچخوردگی در ریشهها دیده شود میتوان نسبت به اصلاح ریشه اقدام و مانع از توقف و کندی رشد نهال در زمین اصلی شد.
نقش داربست در زمان کشت نهالهای کیویفروت
کیویفروت یک گیاه رونده است و از ابتداییترین مراحل رشد نهال به قیم و سیستمهای نگهدارنده تاج نیازمند است.
با توجه به وزن زیاد شاخههای حامل میوه در تاکهای بالغ، لازم است که پایههای مورد استفاده برای تربیت نهالها از استحکام کافی برخوردار باشد تا در اثر وزن زیاد تاج دچار شکستگی و یا خمیدگی نشود.
از نظر اصول فنی باغداری بهتر است که نصب پایهها قبل از کشت نهالها در زمین اصلی انجام شده باشد. باید توجه داشت که پایهها در جهت مخالف وزش بادهای محلی نصب شوند.
برای هدایت درختان کیویفروت معمولاً 3 سیستم داربست شامل:
صلیبی، آلاچیقی و حصاری یا دیواری مرسوم است.
هدایت نهال
تولید محصول در کیویفروت زمانی به حداکثر میرسد که تنه حالت مستقیم و شاخسارهها به صورت قرینه روی سیملیدر و در نهایت سیمهای داربست رشد کنند.
ایجاد تنهای مستقیم در کیویفروت، نقل و انتقال آب و مواد غذایی جذب شده از ریشه به برگها را آسانتر و سریعتر میکند.
از اشتباه باغداران در مراقبتهای اولیه نهال بهویژه در سال اول کاشت، پیچاندن نهال به دور قیم است که موجب کج و معوج شدن تنه درخت میشود که با توجه به تعرق درختان کیوی پژمردگی بهویژه در فصل تابستان افزایش مییابد.
همچنین تنه غیرمستقیم اجرای سایر عملیات مدیریتی مانند تغذیه، آبیاری، برداشت و غیره را مشکل میسازد.
به طور کلی برای هدایت نهالهای جوان روی سیم و تربیت آنها، به این صورت عمل میکنند که ابتدا یک قیم سبک نی خیزران را در کنار نهال قرار داده و یک شاخه قوی را روی آن هدایت میکنند تا نزدیک سیم لیدر که در ارتفاع 150 سانتیمتری قرار دارد سربرداری صورت گیرد.
تنه باید طوری تربیت شود که دور قیم نپیچد و هیچگونه انشعابی نداشته باشد و تمام شاخههای جانبی حذف میشوند.
در محل سربرداری شده دو شاخه جانبی را در امتداد سیم میانی انتخاب و به سیمها میبندند تا شاخههای اصلی یا شاخههای لیدر را به وجود آورند.
یعنی در این حالت دو شاخه در دو جهت به عنوان هادی (لیدر) نگهداری میشوند و سپس شاخههای جانبی را با زاویه 90 درجه در امتداد طرفین شاخه هادی میبندند.
این شاخهها در سال بعد بازوهای بارده خواهند بود. با شروع رشد نهال لازم است هر دو یا سه روز از نهالها بازدید شود و شاخهها را به طور افقی در جهات مختلف روی سیمها خوابانید و با نخهای کتان به طور آزاد بست.
درختان کیویفروت در سال دوم شروع به گلدهی میکنند. اجازه تولید در چنین سنی موجب کاهش رشد رویشی و کاهش قدرت باردهی در آینده میشود. بنابراین زمانی که غنچههای گل آشکار شدند، میبایست حذف شوند.
آبیاری
درخت کیویفروت به آب فراوانی نیاز دارد. در عین حال مصرف زیاد آن توسط گیاه مضر است، بر این اساس آبیاری در تابستان مستلزم دقت زیادی میباشد.
آبیاری را باید به طور متناوب و کوتاه مدت انجام داد، به گونهای که خاک همیشه حالت نیمهمرطوب داشته باشد. در کل میبایست برگهای گیاه هرگز حالت پلاسیدگی به خود نگیرد. زیرا در این صورت صدمه خیلی زیادی به رشد و تولید میوه آن وارد میآید.
آبیاری صحیح یکی از عوامل مطمئن علیه خشکی و تا حد زیادی یخبندان است. در باغهای تازه احداث شده که آب به طور کامل نفوذ نمیکند با ایجاد جویهایی در جهت شیب زمین آب مازاد را به نحوی از دسترس ریشه خارج میکنند.
در سال اول ریشهها باید به طور دائم در خاک مرطوب نگهداری شوند به طوری که اطراف ریشه ایجاد لجن نگردد. در هر صورت نهالهای جوان کیوی فروت در فصول خشک سال نسبت به خشکی بسیار حساس هستند.
بنابراین مسئله آبیاری و نگهداری رطوبت خاک برای احداث باغات کیوی فروت بسیار حائز اهمیت است.
از میان سه روش آبیاری متداول شامل آبیاری بارانی، میکروجت و قطرهای، روش آبیاری میکروجت توسعه زیادی یافته است و از دو روش دیگر مناسبتر است. البته این روش باید توسط متخصص سیستم آبیاری پیاده و اجرا شود.
در این روش یک شاخه لوله اصلی را در جهت عمود بر ردیفهای کاشت در زمین نصب نموده و در هر ردیف کاشت نهال یک انشعاب فرعی یا شیرفلکه قرار میدهند. سپس با لوله پلیاتیلنی انشعابی در راستای هر ردیف گرفته و آن را در ارتفاع 90 سانتیمتری زمین و از یک طرف به ستونهای داربست و از طرف دیگر به سیمی که در این ارتفاع تعبیه شده وصل میگردد تا سنگینی لوله به طور یکنواخت در تمام مسیر پخش شود.
محاسبه قطر لوله در تمام مسیر باید بر اساس محاسبات هیدرولیکی و توسط کارشناس فنی صورت پذیرد، در غیراین صورت فشار آب در میکروجتهای انتهایی لولهها بسیار کم خواهد شد.
در طول این لوله برای هر درخت دو میکروجت تعبیه میگردد و باید مواظب بود که پاشش آب به تنه درخت نخورد چون باعث پوسیدگی تنه و رشد قارچها میگردد. هر میکروجت میتواند تا شعاع 50 تا 75 سانتیمتری خاک اطراف خود را آبیاری نموده و مرطوب نگه دارد.
تغذیه
کیویفروت از گیاهان بسیار پرتوقع میباشد. تغذیه صحیح و به موقع از عوامل بسیار مهم در افزایش عملکرد این محصول میباشد. بهترین نوع خاک برای رشد کیویفروت خاکهای شنی هوموسدار است.
باید در نظر داشت که کمبود مواد غذایی خاک را قبل از کاشت نهال و پس از آزمایش خاک تأمین نمود تا میزان مصرف کودهای نیتروژن، فسفر، پتاسیم و عناصر کممصرف در هر فصل بر اساس سن درختان و میزان باردهی آنان تعیین شود.
کمبود یا زیادی کود برای درختان مضر میباشد. این گیاه بیش از سایر گیاهان به کمبود املاح و عناصر غذایی واکنش نشان میدهد. کود را میتوان به هنگام آبیاری و همراه آب به درختان داد. استفاده از کود دامی پوسیده هر 3 سال یک بار توصیه میشود.
در زمینهایی که pH زمین کمتر از 5/5 باشد، لازم است بر اساس توصیه متخصص تغذیه، مقداری آهک به زمین اضافه کرد.
این مقدار به درصد اشباع بازی، مقدار pH و همچنین ویژگیهای عمومی خاک بستگی دارد. کاشت تاکهای کیویفروت در زمینهای با pH قلیایی باعث بروز اثرات منفی بر رشد رویشی و زایشی میشود.
اگر pH زمین مناسب باشد، باید مدیریت کوددهی طوری باشد که باعث نوسان شدید pH خاک نشود.
آفات و بیماریهای درختان کیویفروت
گرچه در ابتدا کیوی بهعنوان یک گیاه عاری از آفات تلقی میشد، ولی بهتدریج خسارت برخی آفات پلیفاژ روی این محصول نمایان شد.
در ایران با توسعه سطح زیرکشت کیوی فعالیت آفات و عوامل بیماریزا روی آن آشکار و به تدریج افزایش یافته است. مهمترین آفات درختان کیوی فروت شپشک توت و تریپس گلخانه میباشند.
همچنین مهمترین بیماریهای این درخت شامل پوسیدگی ریشه و طوقه ناشی از قارچ citrophthora Phytophthora، پوسیدگی ریشه و طوقه ناشی از قارچ mellea Armillaria، بیماری گال طوقه کیویفروت، نماتد مولد غده ریشه کیوی و .... میباشد.
منابع
اسماعیل غلامیان و سیروس آقاجانزاده. 1395. آفات درختان کیویفروت در شمال ایران. مؤسسه تحقيقات علوم باغبانی. پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری کشور. دفتر شبکه ملی تلویزیونی کشاورزی و مدیریت دانش.
حسین طاهری. 1387. بیماریهای طوقه و ریشه کیویفروت. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی مازندران.
عنایت حیاتبخش، بابک عدولی و مازیار فقیهنصیری. 1395. اصول احداث باغ کیویفروت. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی استان مازندران.
بابک عدولی. 1392. تربیت و هرس تاکهای کیویفروت. کمیته انتشارات مؤسسه تحقیقات مرکبات کشور.
علیرضا فلاح نصرتآباد، مجتبی محمودی، مهرداد شهابیان، علی اسدی کنگرشاهی و علیرضا شیخاشکوری. 1395. راهنمای تغذیه کیویفروت. مؤسسه تحقیقات خاک و آب.
مرتضی گلمحمدی و مرتضی بنیهاشمیان. 1390. بیماری شانکر باکتریایی کیویفروت. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی استان مازندران.
حسین طاهری و رضا فیفایی. 1386. عوامل پوسیدگی طوقه و ریشه کیویفروت در شمال ایران. شورای انتشارات مؤسسه تحقیقات مرکبات کشور.
سید ابراهیم پورمقیم، مهراج سروش و حسین نیکفرجام. 1394. آنچه یک باغدار کیوی باید بداند. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی استان گیلان.
مرتضی گلمحمدی و سمانه بشیری. 1393. نماتد ریشه گرهی کیویفروت. کمیته انتشارات مؤسسه تحقیقات مرکبات کشور.