آموزش صفر تا صد احداث باغ انگور و نکات پرورش انگور

احداث و پرورش باغ انگور

انگور از نظر سطح زیرکشت و میزان محصول یکی از مهم‌­ترین میوه‌­های ایران و دنیا به شمار می‌­آید. برای تولید محصول اقتصادی می‌­بایست از زمان انتخاب محل باغ تا میوه‌­دهی و برداشت، اصول علمی و مدیریت صحیح در باغ به اجرا گذاشته شود.

ایران از نظر تولید و صادرات کشمش در دنیا جایگاه مهمی داشته و به ترتیب در رتبه‌­های هفتم و سوم قرار دارد. انگور در ایران از لحاظ تولید میوه در بین سایر محصولات باغی جایگاه اول را دارد.

شرایط محیطی مناسب برای احداث باغ انگور

بهترین مناطق برای توسعه انگورکاری مناطقی با تابستان طولانی و خشک و زمستان­‌های خنک می­‌باشند. مناطق با رطوبت نسبی بالا برای کاشت انگور مناسب نمی‌­باشد. بارندگی در زمان گلدهی موجب اختلال در روند گرده‌­افشانی و نهایتاً کاهش تشکیل میوه در برخی ارقام می­‌گردد.

نیازهای گیاهی درخت انگور

کاشت انگور بیشتر در عرض جغرافیایی 49 -34 درجه و ارتفاع از سطح دریا 1400 -200 متر انجام گرفته و تا شیب 60 درصد نیز قابل کشت می­‌باشد. حداکثر دمای قابل تحمل برای انگور 40 -38 درجه سانتی­گراد می‌باشد و دمای مطلق 15- درجه سانتی­گراد به انگور خسارت می‌­زند.

طول دوره­‌ی رشد انگور بین 5 تا 6 ماه در سال می‌­باشد. میانگین دما در طول دوره رشد 24-20 درجه سانتی­گراد است و درجه­ حرارت­‌های بالا یا پایین بر میزان باروری و عملکرد محصول تأثیر سوء دارد. در چنین تنش‌های دمایی، نمو ریشه­‌ی گیاه به تأخیر می‌­افتد و این امر باعث پیری پیش از بلوغ و پژمردگی، کاهش سرعت رشد اندام و کوتاه شدن زمان رسیدگی میوه می­‌شود.

تابش آفتاب و میزان مناسب دما، باعث بالا رفتن کیفیت انگور می‌­شود چرا که میزان قند، اسید و مزه گس انگور بستگی مستقیم به تابش آفتاب دارد. مقدار رطوبت مورد نیاز در طی گرده‌­افشانی 50 -35 درصد می‌باشد. انگور برای بیداری از خواب زمستانه، به 2 تا 3 ماه سرمای زمستانی نیازمند است برای تأمین نیاز سرمایی انگور، دمایی بین 7-0 درجه سانتی­گراد لازم می‌­باشد.

انگور از سن 5-4 سالگی شروع به باردهی می‌­کند و عمر اقتصادی آن 70 -65 سال می‌­باشد. وضعیت تلقیح در انگور به صورت خود بارور و عامل گرده‌­افشانی آن باد می‌­باشد.

شرایط و محدودیت­‌های خاک برای انگور

انگور می­‌تواند در اغلب خاک‌­ها رشد کرده و محصول بدهد و حساسیت خاصی نداشته و اغلب محدودیت‌­های معمول خاک ( شوری و قلیائیت نسبی) را به خوبی تحمل می­‌کند. همچنین در برابر آهک خاک حساس نبوده و حتی در خاک‌هایی که حاوي 50% آهک هستند به خوبی رشد می‌­نمایند، اما بایستی تا حد امکان از خاک‌های سنگین فاقد زهکشی و خاک‌های همراه با نمک فراوان پرهیز نمود.

خاک‌­های عمیق با زهکشی خوب برای رشد انگور بسیار مناسب هستند. بهترین اسیدیته یا pH خاک برای کاشت مو 7 -6 می‌­باشد. EC مناسب خاک برای انگور، کمتر از 2000 میلی­موس بر سانتی­متر می­‌باشد. انگور به زیادی درصد سدیم قابل تبادل (ESP) حساس می‌­باشد به طوری که مقدار مطلوب آن در مراجع معتبر بین 2 تا 10 اعلام شده است.

استفاده از مواد آلی در کنار کودهای شیمیایی پرمصرف و کم‌­مصرف می‌­تواند در جذب هر چه بهتر عناصر مؤثر باشد. به علاوه اینکه خصوصیات فیزیکی خاک و قابلیت نگهداری رطوبت را نیز بهبود می‌­بخشد و فعالیـت میکروارگانیسم‌­های خاک نیز بهتر خواهد شد.

بهترین زمان نمونه‌­برداري از خاک، قبل از احداث باغ است. زمان مناسب نمونه‌­برداری از خاک پس از احداث باغ، با توجه به منطقه از اواخر زمستان تا اوایل بهار به صورت مرکب در بین ردیف‌­ها و از قسمت سایه‌­انداز درخت از دو عمق 30-0 و 60-30 سانتی­متری می‌­باشد.

تراکم کاشت

انگور گیاهی چندساله، چوبی، خزان­‌کننده و بالا­رونده است که دارای ریشه قوی و طویل و منشعب با قدرت نفوذ 3 تا 4 متر به صورت طولی و عرضی می‌­باشد. در مناطق معتدل فاصله کاشت بین دو ردیف 3 متر و فاصله روی ردیف 2 متر در نظر گرفته می‌­شود، که در این حالت حدود 1600-1500 بوته در هکتار کاشته می‌­شود.

در مناطق گرم فاصله بین ردیف­‌ها به 2/5 متر کاهش می­‌یابد. باید توجه داشت که در صورت کم بودن فواصل کاشت امکان استفاده از ماشین‌­آلات کاهش خواهد یافت. کاشت بایستی بر اساس نقشه کاشت و پس از تقسیم­‌بندی زمین و در نظر گرفتن خیابان‌­های اصلی و فرعی و بادشکن صورت گیرد. جهت کاشت باید بر اساس شیب و باد غالب منطقه و شدت تابش خورشید تعیین گردد.

بستر کاشت مناسب برای پرورش انگور

ابتدا با ایجاد چند پروفیل در محل احداث باغ نفوذپذیری طبقات خاک بررسی می‌­شود. پس از تایید مناسب بودن شرایط، با استفاده از بیل مکانیکی یا توسط کارگر کانال­هایی با حداقل عمق 5/1 متر در محل­های تعیین شده برای کاشت حفر می­شود. در صورتی که لایه غیرقابل نفوذ وجود داشته لازم است در زمان بسترسازی این لایه توسط ادوات مناسب شکسته و حذف شود.

ضروری است آزمون آب و خاک برای تشخیص بافت خاک، عناصر غذایی موجود در خاک و کیفیت آب آبیاری جهت تنظیم برنامه تغذیه­ای درختان انجام شود. با افزودن ماده آلی و یا کمپوست به بستر کاشت، علاوه بر تأمین بخشی از مواد غذایی مورد نیاز درخت می­توان ظرفیت نگهداری آب در خاک را افزایش داد.

انتخاب رقم مناسب برای پرورش انگور

انگور دارای ارقام متعددی می­‌باشد که هرکدام نیازهای خاص خود را دارند. درصورتی که رقم مناسب برای کاشت در منطقه انتخاب نگردد بعد از چند سال صرف هزینه به دلیل اقتصادی نبودن تولید، مجبور به تعویض رقم خواهیم شد. لذا توصیه می­‌شود که با بررسی دقیق و مشورت با کارشناسان مربوطه نسبت به تعیین ارقام مناسب برای کاشت در منطقه تصمیم گرفته شود. رقم‌­های پرلت، فلیم، تامسون، فیستا و .... از جمله ارقام مهم انگور می‌­باشند.

ازدیاد و تکثیر انگور

انگور به روش‌­های مختلف از جمله کشت بذر، قلمه‌­زدن، پیوند، خوابانیدن و کشت بافت تکثیر می‌­شود. مرسوم‌­ترین روش تکثیر در ایران استفاده از قلمه می‌­باشد.

بهتر است قلمه­‌هایی با طول 25 تا 30 و قطر 1 الی 2 سانتی­متر از درختان مادری عاری از آفات و بیماری انتخاب و سپس در خزانه‌­ای که از قبل آماده شده کاشته شوند.

قلمه‌­ها پس از ریشه‌­دار شدن و در زمان مناسب به محل اصلی باغ انتقال داده می­‌شوند. کاشت قلمه در گلدان‌­های پلاستیکی می‌­باشد. در صورت استفاده از این روش امکان انتقال نهال به زمین اصلی در ماه‌­های مختلف سال وجود دارد.

تربیت و هدایت

یکی از عملیات ضروری در باغات انگور هدایت و تربیت درختان می‌­باشد. منظور از تربیت، شکل و فرم دادن به بوته‌­های جوان است. هدایت درختان انگور شامل: فرم پاچراغی (گوبله)، خزنده، ایستاده (داربستی) می‌باشد.

آبیاری انگور

انگور گیاهی مقاوم به کم‌­آبی است، اما نقش آبیاری در باغات انگور برای رشد و بقای درخت الزامی است. نیاز آبی بسته به شرایط و رطوبت نسبی منطقه از 6000 تا 8000 مترمکعب درسال می­‌باشد. در شرایطی که بارندگی به میزان 270 تا 1100 میلی­‌متر باشد می­‌توان انگور را به صورت دیم کشت نمود، البته ذکر این نکته ضروری است که در مناطقی که حداقل میزان بارندگی برای کشت دیم انگور را دارا هستند باید بخش قابل­‌توجهی از بارش سالانه در دوره رشد و نمو انگور رخ دهد.

به طوری که حتی در مناطقی که میزان بارندگی متوسط آن­ها بین 400 تا 600 میلی­‌متر در سال است، به دلیل پراکندگی بارندگی ممکن است تاکستان‌­ها با مشکل کمبود آب مواجه باشند. در صورتی که با عدم بارش روبرو شدید آبیاری تکمیلی می­‌تواند نقش به سزایی در ظهور خوشه گل و کمک به افزایش تولید میوه داشته باشد.

کاهش آبیاری موجب کوچک ماندن اندازه حبه و شیرین‌­تر شدن میوه­‌ها می‌­گردد. هر گیاهی از جمله انگور تا یک حدود مشخصی املاح و آب شور را تحمل می­‌کند، بنابراین در ابتدا انجام آزمایش کیفی آب آبیاری، آنالیز مواد و عناصر موجود در آن و مقایسه‌­ی آن با مقادیر استاندارد و توصیه شده برای انگور الزامی می‌­باشد.

یون‌­هایی که به طور معمول براي تعیین کیفیت آب آبیاري اندازه‌­گیري می‌­شوند شامل کربنات، بی­کربنات، کلر، سدیم، منیزیم، بر، پتاسیم، کلسیم و سولفات می‌­باشد. درختان میوه نسبت به یون کلر حساسیت قابل توجهی دارند به طوري که حداکثر مجاز میزان کلر در عصاره‌­ی اشباع خاک برای انگور بی­دانه و انگور سیاه به ترتیب 25 و 10 میلی اکی والان در لیتر می‌­باشد، البته بوته انگور از غلظت 7 میلی اکی والان در لیتر کلر در آب آبیاري دچار افت عملکرد می‌­شود.

انگور حساسیت زیادی به غلظت یون بُر دارد و بر همین اساس غلظت مجاز این عنصر در آب برای انگور حداکثر بین 1-0/5 قسمت در میلیون (ppm) در منابع معتبر ذکر گردیده است. آبیاری باغات انگور در گذشته به روش غرقابی و در سال‌­های اخیر به روش قطره‌­ای صورت می‌­گیرد که در روش قطره­‌ای راندمان آبیاری افزایش یافته است.

با توجه به نیاز آبی در مراحل مختلف رشدی اصولاً 4 مرحله بحرانی در انگور وجود دارد:

• مرحله شکفتن و رشد جوانه‌­ها
• مرحله قبل از گلدهی و تشکیل میوه
• مرحله بعد از لقاح و تشکیل میوه
• مرحله رنگ­‌گیری تا برداشت

با در نظر گرفتن مراحل فوق می‌­توان دور و زمان آبیاری را تعیین و به کار گرفت. بایستی توجه داشت جهت سهولت در امر برداشت بهتر است نسبت به کاهش دور آبیاری اقدام نمود.

تغذیه انگور

کمبود یا زیاد بودن عناصر غذایی از سلامت و باروری درخت می­‌کاهد. بنابراین شناخت نیازهای غذایی درخت یکی از مهم‌­ترین عوامل در تولید بهینه محصول می‌­باشد. با بررسی نتایج آزمون آب و خاک و برگ می‌­توان به عناصر غذایی مورد نیاز درختان پی برد.

بهترین زمان برای آزمون برگ پس از تشکیل میوه و بهترین برگ­‌ها برای انجام آزمون، برگ‌­های مقابل خوشه‌­ها می‌­باشند که به صورت تصادفی انتخاب می‌­گردند. با مقایسه میزان عناصر غذایی موجود در گیاه با حد بحرانی می­‌توان توصیه کودی برای گیاه انجام داد. در جداول زیر حد بحرانی عناصر غذایی پرمصرف و کم‌مصرف در برگ درخت انگور ذکر شده است.

حد بحرانی عناصر غذایی پر مصرف در برگ (درصد)
عناصر غذایی پرمصرف	درصد
ازت	3- 1/7
فسفر	0/5 -0/15
پتاس	2 -1/5
کلسیم	3 -1
منیزیم	1/5 -0/3

 

حد بحرانی عناصر غذایی کم‌مصرف در برگ (ppm)
عناصر غذایی کم­‌مصرف	ppm
بر	100 - 30
آهن	300 - 40
منگنز	150 - 30
روی	100 - 25

از جمله راه‌­های پی بردن به کمبود یا زیاد بودن عناصر مورد نیاز درختان، توجه به علائم ظاهری برگ، میوه و رشد درخت می‌­باشد. عناصر غذایی از طریق خاک در اختیار گیاه قرار گرفته و توسط ریشه جذب می‌­شوند. نیاز غذایی گیاه را می‌­توان با افزودن مستقیم کودهای مورد نیاز به خاک تامین نمود.

همچنین می‌­توان عناصر غذایی را از طریق آب آبیاری در محدوده ریشه و یا به صورت محلول‌­پاشی مواد غذایی در اختیار گیاه قرار داد. بهترین زمان محلول‌­پاشی صبح و یا عصر و زمانی است که دمای محیط کمتر از 29 درجه سانتی‌­گراد و رطوبت نسبی بالا (بیش از 70 درصد) باشد، اما سرعت باد زیاد نباشد. محلول مورد استفاده باید pH پایین داشته باشد و ترکیبات استفاده شده اثر سوء نداشته باشند.

آفات، امراض و علف‌­های هرز باغ‌­های انگور

انگور مانند سایر درختان میوه دارای آفات و امراض مختلفی می­‌باشد. کرم خوشه‌­خوار، کرم برگ‌­خوار، زنجره مو، شپشک آرد آلود، کنه مو، کرم سفید ریشه، زنجرک مو و تریپس و .... از جمله مهم­‌ترین آفات انگور هستند.

بیماری‌­های مهم انگور نیز شامل لکه زیتونی مو، پوسیدگی سفید خوشه انگور، گال باکتریایی مو، آنتراکنوز مو، قارچ پوسيدگی سیاه مو، سفیدک پودری، سفیدک دروغی، کپک خاکستری، انواع نماتد مو و ویروس بادبزنی مو و .... می‌­باشند.

از جمله مهم‌­ترین علف‌­های هرز باغات انگور می­‌توان به تلخه، مرغ، انواع چچم، شیرین بیان، پیچک صحرایی، قیاق، نی، چسبک، سس درختی، تلخ بیان، تاج خروس، گونه‌­های اسفناج وحشی، اویارسلام، کنگر وحشی، سلمه تره و .... اشاره کرد.

منابع

مهرزاد مستشاری، اعظم خسروی‌نژاد، احمد بای­بوردی، مجید بصیرت، احمد اخیانی، محمدحسین سدری، عزیز مجیدی.1395. راهنمای تغذیه گیاهی انگور. مؤسسه تحقیقات خاک و آب.

رضا قادری، محمد قاسمی و محمد زنديانی.1390. آفات و بيماری­‌های مهم انگور. سازمان جهاد كشاورزی استان كردستان. مديريت هماهنگی ترويج كشاورزی.

حسن محمودزاده. 1399. اصول فنی هرس خشک و سبز انگور. معاونت آموزش و ترویج کشاورزی، دفتر شبکه‌­ی دانش و رسانه‌­های ترویجی. نشر آموزش کشاورزی.

محمد کریمی. 1396. برنامه‌­ریزی آبیاری در باغات انگور. مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی. دفتر شبکه دانش و رسانه‌­های ترویجی. نشر آموزش کشاورزی.

سمیرا علی، فاطمه خدایی چگنی و وحید اسدزاده. 1393. آفات مهم باغ انگور. سازمان جهاد کشاورزی استان تهران. مديريت هماهنگی ترويج كشاورزی.

عزیز صمدی و علی رخ­افروز. 1390. کاشت و پرورش انگور. سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی. مديريت هماهنگی ترويج كشاورزی. اداره رسانه­‌های آموزشی.

حسين خبازجلفايی و شيما عظيمی. 1399. مديريت بيماری‌­های مهم تنه و ريشه انگور. مؤسسه تحقيقات گياه‌­پزشکی کشور.

رضا قادری. محمد قاسمی. 1394. تشخیص و مبارزه با آفات و بیماری‌­های مهم انگور. سازمان جهاد کشاورزی استان کردستان. مديريت هماهنگی ترويج كشاورزی.

عنایت­‌اله تفضلی، حسن روشن‌­نژاد، سید محمد تقی لقمانی، مجیدرضا پاکاری و فاطمه شیبانی 1393. احداث و نگهداری باغ انگور. مديريت هماهنگی ترويج استان فارس.