راهکار های پیشگیری و کنترل علف های هرز

 

اهمیت کنترل علف­ های هرز در مزارع

در هر مزرعه همواره علف­ های هرز برای کسب منابع رشدی (آب، مواد غذایی، نور) با گونه­‌های زراعی به رقابت می­‌پردازند. در بین آفات مختلف گیاهی، بیشترین درصد کاهش عملکرد (34 درصد) به علف ­های هرز مربوط است.

کنترل علف ­های هرز بیانگر عملیات مورد استفاده برای حذف جمعیت علف هرز موجود است. هرچند، مدیریت علف­ های هرز فراتر از کنترل علف ­های هرز مشکل ساز موجود است و در آن تأکید زیادی بر پیشگیری از تولید مثل علف­ های هرز، کاهش رویش علف ­های هرز پس از کاشت گیاه زراعی و به حداقل رسانی رقابت علف­ های هرز می­‌شود.

مدیریت علف­ های هرز امری ضروری است و گاهی عدم کنترل علف ­های هرز می­‌تواند باعث نابودی کامل گیاه زراعی شود. علف­ های هرز باعث کاهش کیفیت محصول و افزایش هزینه­ های عملیاتی مانند شخم، کاشت، برداشت، خشک کردن و تمیز کردن محصول می­ شوند.

علف­ های هرز همچنین میزبان و پناهگاه مناسبی برای آفات محصولات زراعی هستند که موجب کاهش بیشتر عملکرد بالقوه و کیفیت محصول می­ شوند. در جریان رقابت بین گیاهان، گونه‌­ای که قدرت رقابت بالاتری داشته باشد، سهم بیشتری از منابع را در اختیار خواهد گرفت.

توانایی یک گیاه برای کسب منابع تحت تأثیر خصوصیات ژنتیکی، مدیریتی و محیطی مزرعه است. یک کشاورز ضمن انتخاب رقم مناسب باید سیستم‌­های زراعی خود را به ترتیبی مدیریت کند که زمینه لازم برای رشد بهتر گیاه زراعی و کاهش رشد علف­ های هرز فراهم شود.

برنامه مدیریت مزرعه باید طوری تنظیم شود که موجب افزایش جذب منابع و  کاهش از دست دادن منابع شود و در نهایت با افزایش کارایی منابع زمینه را برای رشد بهتر گیاه زراعی فراهم نماید.

انواع علف­ های هرز از لحاظ چرخه زندگی

علف ­های هرز يك­ساله

علف ­های هرزی كه سيكل زندگي­شان را در مدت كمتر از يک سال تكميل می­‌كنند. تنها روش گسترش و توليد مثل علف ­های هرز يك­ساله بذر می‌­باشد. اين بدان معنی است كه مديريت آن‌ها نسبتاً آسان است و تنها نبايد به آن‌ها اجازه تشكيل بذر داد.

علف­ های هرز دو ساله

اين علف ­های هرز سيكل زندگي خود را در طول دو سال كامل می‌كنند. در سال اول تنها رشد رويشی دارند و در سال دوم توليد گل و ميوه می‌كنند. اصول برنامه مديريت علف ­های هرز دو ساله شبيه يك­ساله­ ها می‌­باشد، چون تنها روش تكثير و گسترش آنها از طريق بذر است. بنابراين اجازه ندادن به تشكيل بذر براي كنترل مؤثر آنها ضروری است.

علف­ های هرز چندساله

اين گروه از علف­ های هرز، اندام­ های رويشی تكثير شونده هم دارند. كنترل اين علف­ های هرز نه ­تنها جلوگيری از تشكيل بذر، بلكه مديريت اندام ­های رويشی زير خاک يا بالای سطح خاک را شامل می‌شود. اين علف ­های هرز بر اساس نوع سيستم ريشه به دو گروه فرعي تقسيم می‌­شوند.

علف ­های هرز چندساله­ ساده

اين گياهان قادر به تكثير از ريشه از سالي به سال ديگر می‌باشند، اما هيچ انشعاب جانبی زيرزمينی در آنها وجود ندارد. مثل گل قاصد، بارهنگ، کنگر وحشی

علف ­های هرز چند ساله­ خزنده

اين گياهان می‌­توانند از ريشه از سالي به سال ديگر به وجود آيند، اما اندام ­های تكثير رويشی خزنده نیز دارند مانند مرغ، قياق، اويارسلام زرد و ارغوانی، پيچک صحرايی و ...

مدیریت تلفیقی علف ­های هرز

خطر توسعه علف­ های هرز مقاوم به علف‌کش، نظام­ های زراعی متکی به کاربرد علف‌کش‌­ها را بسیار آسیب پذیر ساخته است. در مدیریت تلفیقی علف­ های هرز، از دانش بیولوژی و اکولوژی علف­ های هرز در فرایند تصمیم ­سازی برای مدیریت علف ­های هرز بهره گرفته می­‌شود و بر ادغام راهکارهای کنترلی مختلف با تمامی عملیات زراعی تأثیرگذار بر اکوسیستم تأکید می­‌شود.

از این‌رو، بی­‌شک مدیریت تلفیقی علف­ های هرز بسیار گسترده ­تر از کنترل علف­‌های هرز به تنهایی است و کنترل علف­‌های هرز را با نظام مدیریت اکوسیستم پیوند می‌زند.

اتکای صرف به علف‌کش‌­ها برای مدیریت علف­‌های هرز با توجه به شکل­‌گیری جمعیت‌­های علف هرز مقاوم به علف‌کش و تأثیرات زیست محیطی علف‌کش‌­ها و باقی مانده آنها ناپایدار محسوب می‌­شود.

زمان رویش علف هرز نسبت به گیاه زراعی در تعیین میزان تلفات عملکرد گیاه زراعی بسیار مهم است. علف­‌های هرز با رویش زودهنگام تلفات عملکرد بیشتری در پی دارند. افزایش توانایی گیاهان زراعی برای رقابت با علف‌­های هرز از جمله اجزای مهم نظام‌­های مدیریت تلفیقی علف‌­های هرز به شمار می‌­رود که از طریق فراهم کردن بهترین شرایط ممکن برای رشد گیاهان زراعی محقق می‌­شود.

از جمله آن‌ها می‌­توان به انتخاب ارقام زراعی، تاریخ کاشت، مقدار بذر، فواصل ردیف­‌های کاشت، زمان و روش کاربرد کودها، کشت‌­های پوششی، مدیریت آبیاری، جهت ردیف‌­های کاشت، دگر آسیبی و .... اشاره کرد.

پیشگیری

یکی از ابتدایی‌­ترین، ساده‌­ترین و مؤثرترین روش­‌های مدیریت علف­‌های هرز، پیشگیری است. جلوگيری از رشد علف‌­های هرز در مقايسه با از بين بردن آنها، ارزان­تر و ساده‌تر است. همچنين عمليات پيشگيری ايمن‌­تر و پايدارتر است.

اکثر علف­‌های هرز مزارع از بذور موجود در بانک بذر خاک نشئت می­‌گیرند. هرچند،راه‌­های دیگری نیز برای ورود بذور علف­‌های هرز جدید متصور است. از جمله منابع متنوع ورود بذور علف هرز می‌­توان به کودها و خاک‌­پوش‌­ها و بذور آلوده گیاهان زراعی اشاره کرد.

باید توجه داشت که پیشگیری از آلودگی یک مزرعه به علف­‌های هرز ضمن کاهش هزینه کنترل، مدیریت این گیاهان را در سیستم زراعی آسان‌­تر می­‌کند. این امر با به تأخیر انداختن استقرار علف‌­های هرز و یا جلوگیری از استقرار علف هرزی که در یک منطقه وجود ندارد، امکان‌­پذیر است. در این روش با رعایت نکات بهداشت زراعی از ورود و استقرار عوامل آلودگی (بذر یا اندام‌­های تکثیر رویشی) به مزرعه جلوگیری می‌­شود.

در این ارتباط توجه به نکات زیر ضروری است:

•  استفاده از بذرهای تمیز، بوجاری شده و فاقد هرگونه آلودگی به علف­ هرز.
• استفاده از کودهای دامی پوسیده و فاقد آلودگی (توصیه می­‌شود از مصرف کودهای دامی تازه و آلوده به علف‌­های هرز پرهیز کرده و کودهای دامی از دامداری­‌های مجاز و صنعتی تهیه گردد).
• کنترل علف‌­های هرز حاشیه مزارع، مسیر کانال­‌های آبیاری و همچنین کنترل علف‌­های هرز در زمان‌­های آیش (این عمل بایستی به‌­صورت متوالی و قبل از بذردهی علف هرز انجام شود).
•  بازدید از ادوات کشاورزی و تمیز کردن آنها، به‌­ویژه در ادوات اجاره­ای، قبل از ورود به مزرعه یا باغ.

 کنترل مکانیکی علف ­های هرز

کنترل مکانیکی قدیمی­‌ترین و پرطرفدارترین روش کنترل علف­‌های هرز محسوب می‌­شود و قدمت آن با کشاورزی برابر است. این روش در مدیریت علف­‌های هرز اهمیت زیادی دارد که باعث از بین بردن اندام‌­های هوایی و زیرزمینی می­‌گردد.

علف‌­های هرز بایستی قبل از بذردهی یا قبل از تجدید حیات اندام­‌های زیرزمینی به­‌صورت فیزیکی از بین بروند. هدف کنترل مکانیکی، کاهش و تخلیه بانک بذر در خاک، همچنین کاهش ذخایر غذایی بخش قابل­‌تکثیر علف‌­های هرز چندساله است.

کنترل مکانیکی از طریق شخم، دیسک­‌ها، پنجه­‌غازی، هرس، کولتیواتور و روتیواتور با توجه به نوع عملیات و ادوات در زمان آیش و قبل از کاشت و در برخی مواقع در زمان بعد از کاشت می‌­تواند انجام شود. همچنین کاربرد شعله­‌افکن جهت کنترل علف‌ ­های هرز در حاشیه مزرعه و مسیرهای آبیاری اهمیت دارد.

خاک‌ورزی اولیه

عملیات خاک‌ورزی اولیه به طور معمول در فصل پاییز انجام می‌­شود و شامل استفاده از ادوات سنگین برای شخم عمیق توسط گاوآهن برگردان­دار، قلمی و پنجه­‌غازی، ریپر یا زیرشکن (سابسویلر) است.

در اصل، هدف از اجرای این عملیات، کنترل علف­‌های هرز و رفع موانع فیزیکی درون خاک برای رشد و نمو گیاه زراعی است، به طوری‌که تهویه خاک به خوبی صورت بگیرد.

عملیات خاک‌ورزی برای تهیه بستر کاشت به خصوص در شرایط به تأخیراندازی کاشت برای فراهم ساختن زمینه جوانه‌­زنی بذور علف هرز پیش از عملیات نهایی تهیه بستر می‌­تواند سبب کاهش تراکم جمعیت علف‌­های هرز یک­ساله شود.

خاک‌ورزی پس از کاشت به خصوص در مورد گیاهان زراعی یک­ساله می­‌تواند بخش مهمی از مدیریت تلفیقی علف­‌های هرز را تشکیل دهد. خاک‌ورزی سطحی پیش از رویش گیاه زراعی و کولتیواتور زنی بین ردیف­‌های کاشت پس از استقرار گیاهان زراعی ردیفی در کنترل علف­‌های هرز تأثیرگذار است.

پس از گاورو شدن زمین زراعی، جهت برگرداندن و همچنین زیر خاک بردن بقایای گیاهی می­‌توان زمین زراعی را تا عمق حدود 25 سانتی­متری با گاوآهن برگرداندار شخم نمود. درصورتی که زمین خشک باشد، ابتدا آن را آبیاری می‌­کنند (پیش آبیاری) تا ضمن شخم بهتر، بذور علف‌­های هرز در مزرعه تحریک و شروع به جوانه زدن و سبز شدن کنند و با شخم زدن این علف­‌های هرز از بین بروند.

مهم­‌ترین هدف شخم در کشاورزی مدرن، کنترل علف ­های هرز است که از دو طریق حاصل می­‌شود:

1. قطع کردن و زیر خاك کردن اندام­‌ها.
2. آوردن بذر علف‌­های هرز به سطح خاك که بعد از جوانه­‌زنی می­توانند توسط شخم ثانویه کنترل شوند.

وجین

وجین ساده­‌ترین و قدیمی‌­ترین روشی است که انسان توسط آن به کنترل علف­ های هرز پرداخت. وجین باید قبل از گل‌دهی علف ­های هرز انجام گیرد و هر چه علف هرز جوان‌­تر باشد، موثرتر می‌­باشد.

موثرترین و دقیق‌­ترین روش کنترل علف‌­های هرز یک­ساله و دوساله در کشاورزی فشرده و سطح کم، وجین دستی آنها در بین ردیف‌­های کاشت و در مرحله قبل از تولید دانه است، ولی در مورد علف­‌های هرز چند ساله چون قسمتی از اندام‌های زیرزمینی در خاک باقی مانده و از آنها پایه‌­های جدید ظاهر می­‌شوند، بایستی عمل وجین در دو یا سه نوبت و به فاصله 15 تا 20 روز از هم تکرار گردد.

چیدن (مور زنی)

مور زنی از تولید دانه علف‌­های هرز یکساله و چند ساله قد بلند به طور موثری جلوگیری می­‌کند. استفاده از این روش اندوخته­ غذایی اندام‌­های تکثیر رویشی علف­‌های هرز چند ساله را کاهش می­‌دهد و توانایی رقابتی گیاه زراعی را تقویت می‌­کند.

آفتاب­‌دهی (سولاریزاسیون) خاک

آفتاب­‌دهی از روش­‌های غیرشیمیایی مبارزه با علف‌­های هرز می‌­باشد که با بالا بردن درجه حرارت خاك سبب از بین رفتن بذور یا جوانه‌­های علف هرز می‌­شود.

در عملیات آفتاب‌­دهی خاك از انرژی خورشید براي از بین بردن بذور علف هرز در لایه سطحی خاک استفاده می‌­شود. در این روش مدیریت، بستر مرطوب بذر حدود شش هفته با لایه پلاستیکی شفافی پوشیده می‌­شود تا بدین ترتیب تشعشع خورشیدی به دام افتاده و دمای خاک بالا رود.

به منظور دستیابی به حرارت کافی آفتاب‌­دهی (بالاتر از 65 درجه سانتی­گراد)، نیاز به یک دوره طولانی مدت هوای صاف و آفتابی می­‌باشد تا بتواند بذور علف‌­های هرز زیر لایه پلاستیکی را از بین ببرد.

سوزاندن

روش سوزاندن معمولاً در مورد علف­‌های هرز زمین­‌های آیش و یا حاشیه مزارع استفاده می‌­گردد. علاوه بر گیاهانی که بر اثر آتش می‌­سوزند، گرمای زیاد باعث کشته شدن بذر علف ­های هرز، حشرات و قارچ‌­ها نیز می‌­شود. این عمل به وسیله شعله‌­افکن و یا توسط آب گرم (50 درجه سانتی­گراد) انجام می‌­شود.

سوزاندن علف­‌های هرز اطراف مزارع، بستر نهرها، اراضی بدون استفاده و کنار جاده­‌ها روش مؤثری در مبارزه با علف‌­های هرز به شمار می‌­آید.

کنترل زراعي

کنترل زراعی آسان­‌ترین و ارزان‌­ترین روش مدیریت علف ­های هرز محسوب می‌­شود. در کنترل زراعی علف های هرز از مدیریت زراعی و رقابت استفاده می‌­شود. در این روش با رعایت اصول زراعی می‌­توان ضمن تقویت بنیه گیاه زراعی، مقدار خسارت علف ­های هرز را کاهش داد.

رعایت اصول زراعی از قبیل کاربرد ارقام مناسب و گواهی شده با کیفیت مطلوب (از نظر قوه نامیه، سرعت جوانه‌­زنی و وزن هزار دانه)، تاریخ کشت مناسب، عمق مناسب کاشت، استفاده از سیستم­ آبیاری قطره­ای، رعایت تراکم، استفاده از کشت­‌های پوششی و خفه کننده، کشت مخلوط گیاهان، مالچینگ، آبیاری قبل از کشت، کوددهی اصولی، آیش­ زمین‌­های زراعی، تناوب زراعی و ..... می‌­تواند توان رقابتی گیاه زراعی در مقابل علف هرز را افزایش دهد.

مهم­‌ترین روش­های کنترل زراعی عبارتند از:

رعایت تناوب زراعی

 وقتی که عملیات زراعی مشابهی طی سالیان متمادی در مزرعه­‌ای اجرا شود، علف های هرز وابسته به آن زراعت تمایل زیادی به تکثیر خود نشان می‌­دهند و با گیاهان زراعی با موفقیت رقابت می‌­نمایند.

اگر کنترل علف ­های هرز مدنظر باشد باید آن دسته از گیاهان زراعی را در تناوب زراعی منظور نمود که عادت رشد و نموی آنها کاملاً با گیاه زراعی قبلی متفاوت باشد. تناوب زراعی سبب می­‌شود که علف‌کش­‌های مصرفی نیز تغییر داده شوند.

رعایت تناوب زراعی و خودداری از کشت یک نوع محصول به صورت مداوم می‌­تواند در کنترل و کاهش جمعیت علف‌های هرز مؤثر باشد. بر اثر تناوب، سیکل زندگی علف‌­های هرز به هم خورده و برای جلوگیری از افزایش علف ­های هرزی که با گیاه زراعی معینی تطابق یافته‌­اند، موثر است.

کشاورزانی که با محدویت زمین مرغوب و با کیفیت مواجه هستند، اقدام به کشت متوالی یک گیاه در یک مزرعه در طی چندین سال می­‌کنند که این کار علاوه بر افزایش رشد علف‌­های هرز مربوط به آن گیاه، به دلیل خاصیت آللوپاتی مضر بوده و باعث کاهش عملکرد می‌­شود.

استفاده از گیاهان زراعی سرکوب‌­کننده علف هرز می­‌تواند رشد علف های هرز را بعد از برداشت غلات، به وسیله برتری در رقابت بر سر نور، عناصر غذایی و منابع آب متوقف کند.

وارد کردن گیاهان زراعی پوششی در تناوب زراعی در زمان‌­هایی که قرار بوده زمین به صورت نکاشت باقی بماند، می‌تواند ضمن فرونشانی توسعه علف­‌های هرز، سبب حفظ حاصل‌خیزی و جلوگیری از فرسایش خاک شود. توانایی دگرآسیبی نیز ممکن است در کاهش توسعه علف­ های هرز مؤثر باشد، اما اثر اصلی کشت­‌های پوششی از طریق فرونشانی علف ­های هرز بر اثر رقابت برای عوامل رشد متظاهر می‌­شود.

کشت­‌های پوششی و خفه ­کننده

در استفاده از کشت­‌های پوششی برای مدیریت علف‌ ­های هرز، هدف جایگزینی جمعیت غیرقابل مدیریت علف هرز با کشت پوششی قابل مدیریت است که این امر از طریق اشغال جایگاه­‌های اکولوژیک در دسترس برای علف‌­های هرز محقق می‌­شود.

کشت ­های پوششی خارج از فصل و کشت­ های خفه­ کننده (کشت پوششی که طی بخشی یا تمامی فصل زراعی حضور دارد) دو نوع اصلی کشت­ های پوششی هستند که برای مدیریت علف ­های هرز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در استفاده از کشت­های پوششی خارج از فصل هدف تولید بقایای گیاهی کافی یا مواد شیمیایی آللوپاتیک برای ایجاد محیطی نامطلوب برای جوانه‌­زنی بذور و استقرار علف های هرز است. در استفاده از کشت خفه ­کننده هدف جایگزینی با علف­ های هرز از طریق رقابت برای منابع است.

کشت مخلوط

استفاده از کشت مخلوط یکی از روش ­های غیرشیمیایی در مدیریت علف ­های هرز می‌­باشد.

مالچینگ (پوشاندن)

یکی از عوامل موثر در رشد و نمو علف­ های هرز نیاز به نور است. هدف از این روش ممانعت از رسیدن نور به گیاه و جلوگیری از جوانه ‌زنی دانه‌­ها، فتوسنتز و رشد علف های هرز و در نتیجه کاهش قدرت رقابت آنها است.

آبیاری قبل از شخم (ماخار)

هدف از این آبیاری، ایجاد شرایط فیزیکی مناسب خاک برای عملیات شخم ­زدن زمین است، اما در اثر آن بسیاری از علف های هرز نیز از بین می­‌روند. در این روش بستر را چند هفته پیش از کاشت آبیاری کرده و با سپری شدن زمان لازم، علف­‌های هرز سبز شده و سپس با عملیات تهیه بستر از بین می‌­روند. این آبیاری باید بین 30 تا 45 روز قبل از کشت صورت بگیرد.

آبیاری قبل از شخم از جمله روش ­های بسیار کارآمد و مؤثر در کنترل و کاهش آلودگی علف ­های هرز است. اگر آلودگی به علف ­های هرز زیاد باشد، معمولاً با دو بار ماخارکردن می­‌توان مقدار آلودگی اولیه را به میزان زیادی کاهش داد. ماخار در تخلیه بانک بذر علف­ های هرز بسیار سودمند است، ضمن اینکه فشار رقابت در مراحل اولیه رشد گیاه را کاهش می‌دهد.

استفاده از بذور گواهی شده و ارقام مناسب

زمان­ بندی سبز شدن، رشد و رسیدگی گیاه زراعی، تأثیر مهمی در رقابت با علف هرز دارد. استفاده از ارقام سریع­ الرشد و مناسب هر منطقه یکی از راه­ های مؤثر برای کنترل علف­ های هرز است. بذور گواهی شده طی فرایند بوجاری تا حدود بسیار زیادی عاری از بذر علف­ های هرز می‌­باشند.

عمق کاشت مناسب بذر

عدم رعایت عمق کاشت مناسب موجب بدسبزی و کاهش قدرت رقابت گیاه زراعی به دلیل کندی سرعت رشد گیاه در زمان روئیدن علف ­های هرز می­‌گردد.

تاریخ کاشت

زمان­ بندی رویش از جمله عوامل مهم تأثیرگذار بر توانایی رقابت است. تاریخ کاشت زمانی بر کاهش جمعیت علف­ های هرز مؤثر خواهد بود که در تلفیق با سایر روش ­های زراعی و شیمیایی اعمال شود.

تأخیر در تاریخ کاشت در بهار می­‌تواند باعث کنترل خیلی از علف ­های هرز شود. کشت تأخیری اجازه می‌­دهد که تعداد بیشتری از علف ­های هرز در بهار سبز شده و لذا می­‌توان با روش ­های کنترل مکانیکی قبل از کشت به از بین بردن آنها و در نتیجه کاهش جمعیت و بانک بذر علف ­های هرز در خاک کمک نمود، البته تاخیر در کاشت باید به حدی باشد که اثر منفی بر عملکرد گیاه زراعی نداشته باشد.

در صورتی که نیازمندی­های جوانه ­زنی گیاه زراعی و علف­ های هرز به اندازه کافی متفاوت باشد، می­‌توان تاریخ کاشت را به نفع گیاه زراعی انتخاب کرد. کاشت زودهنگام گیاهان زراعی بهاره ممکن است سبب برتری رقابتی نسبت به گونه­‌های علف هرزی شود که به دماهای بالاتری برای جوانه­‌زنی نیاز دارند. از سوی دیگر از کاشت تأخیری می­‌توان برای مدیریت علف ­های هرز با جوانه ­زنی زودهنگام بهره گرفت. نشاءکاری از جمله راه ­های ایجاد اختلاف اندازه اولیه مورد نظر بین گیاه زراعی و علف­‌های هرز است.

رعایت تراکم کاشت مناسب

تراکم مناسب بوته­‌ها در واحد سطح سبب غلبه محصول بر علف ­های هرز می‌­شود. اگر تراکم کشت طبق توصیه ­های زراعی صورت بگیرد، در بسیاری از موارد به دلیل رشد سریع گیاه زراعی و ایجاد پوشش سبز به خصوص در مراحل اولیه رشد و سایه ­اندازی روی علف­ های هرز می­‌تواند در کنترل علف­ های هرز موفقیت آمیز باشد.

میزان بذر مناسب عموماً به نوع خاک، تاریخ کاشت، روش کاشت، اقلیم و خصوصیات رقم متفاوت است. با رعایت فاصله کاشت مناسب و تراکم مناسب می‌­توان از استقرار علف ­های هرز جلوگیری کرد.

سیستم ­های آبیاری تحت فشار

 استفاده از آبیاری قطره‌­ای نسبت به روش غرقابی در کاهش جمعیت علف­ های هرز بسیار مؤثر است. در سیستم­ های آبیاری تحت فشار مانند آبیاری قطره‌­ای علاوه بر صرفه­‌جویی در مصرف آب، تراکم خیلی پایینی از علف ­های هرز را خواهیم داشت.

کوددهی

توصیه کودی برای هر مزرعه پس از تجزیه خاک و تعیین عناصر غذایی موجود در خاک و میزان قابلیت دسترسی به آنها، توسط آزمایشگاه خاک مشخص می­‌شود. رقابت علف های هرز و گیاه زراعی برای کسب منابع مشترک و محدود، به­ ویژه عناصر غذایی که به صورت کودهای آلی و شیمیایی جهت تغذیه گیاه به کار می‌­رود، نقش مهمی در بهبود توان رقابت گیاه زراعی و کنترل علف هرز دارد.

نتایج تحقیقات مختلف نشان از تأثیر مثبت شیوه‌­های مدیریت تغذیه گیاه زراعی بر بهبود کنترل علف­ های هرز دارند. روش کاربرد کود علاوه بر تغییر نتیجه تداخل علف هرز و محصول زراعی، بر تغییر تراکم، فراوانی و غالبیت گونه‌­های علف­ های هرز مؤثر است. جای­گذاری و زمان­‌بندی مناسب کاربرد کودهای شیمیایی در بهره‌­گیری مناسب گیاهان زراعی و به حداقل رسانی دسترسی علف­ های هرز به مواد غذایی مؤثر است.

کاربرد نواری کودها می­‌تواند برای بهبود توانایی رقابت ­کنندگی گیاه زراعی مورد استفاده قرار گیرد. در این مورد به جای مزیت زمانی، گیاه زراعی از ایجاد برتری مکانی از نظر دسترسی به منابع بهره می‌­جوید.

آیش گذاشتن زمین و کنترل علف­ های هرز در زمان آیش

یکی از مهم‌‍­ترین و مؤثرترین روش­‌های کاهش علف­‌های هرز در مزرعه استفاده از آیش یا رهاسازی زمین زراعی می­‌باشد (عدم کاشت در مزرعه). بسته به محدودیت­‌ها در زمین زراعی، برخی کشاورزان آیش را در یک فصل زراعی و برخی برای یک سال و برخی برای دو و یا چند سال انجام می­‌دهند.

استفاده از علف‌کش­‌ها برای کنترل علف ­های هرز

کنترل شیمیایی علف ­های هرز با استفاده از علف‌کش ‌های پیش از کاشت، پیش رویشی یا پس رویشی انجام می‌­گیرد. در انتخاب علف‌کش­‌های پیش کاشتی می‌­بایست به عواملی نظیر گونه­‌های علف هرز شایع در سطح مزرعه، بافت خاک، میزان مواد آلی خاک، اسیدیته خاک (pH) و تناوب زراعی توجه نمود.

کارایی علف‌کش‌­ها تحت تأثیر شرایط فصلی تغییر می‌­یابد، از این­رو نتیجه حاصل از کاربرد علف‌کش‌­ها در سال‌­های مختلف یکسان نیست. علف‌کش‌­های پیش از کاشت ترکیباتی هستند که قبل از کاشت گیاه اصلی با خاک ترکیب می‌­شوند.

اختلاط بعضی از این علف‌کش‌­ها برای جلوگیری از تبخیر مواد فرّار (برای مثال EPTC) یا غلبه بر تخریب نوری علف‌کش­‌هایی که در سطح خاک باقی می­‌مانند (مانند تری فلورالین) ضروری است.

علف‌کش­‌های پیش از کاشت

این علف‌کش­‌ها برای به تعویق انداختن جوانه‌­زدن بذور علف هرز تا زمان رشد کافی گیاه اصلی به خاک زده می‌­شوند. این سموم موجب خواب مصنوعی و تأخیر در جوانه‌زدن بذور می‌­شوند. در این حالت علف‌کش را قبل از بذرپاشی یا نشاء­کاری مصرف می‌­نمایند.

این علف‌کش­‌ها را پیش از بذرپاشی توسط وسایلی مثل دیسک با خاک مخلوط کرده و بلافاصله اقدام به کاشت می‌کنند. مثل علفکش EPTC در ذرت، تری­فلورالین در پنبه، کلزا و سویا. این علف‌کش‌­ها نباید روی جوانه­‌زدن محصول اثر سوء داشته باشند. پاره‌­ای از علف‌­کش­‌ها که پیش از کاشت مصرف می‌­شوند، نیاز چندانی به اختلاط با خاک ندارند و وجود رطوبت برای تاثیر آنها کافی است، مانند متری­بوزین و آلاکلر.

مزایای استفاده از علف‌کش‌­های پیش از کاشت

• با کنترل زودهنگام علف‌­های هرز، رقابتی بین علف‌ های هرز و محصول وجود نخواهد داشت.
• در آب وهوای مرطوب که عمل کاشت یا محلول ­پاشی با تأخیر صورت می­‌گیرد، کاربرد این نوع علف‌­کش سبب کنترل علف­‌های هرز می­‌شود.
• حتی در صورتی که باران هم نبارد، علف‌کش در اختیار ناحیه جوانه‌­زنی دانه علف هرز قرار می­‌گیرد.
• علف‌کش­‌های پیش از کاشت در کنترل علف‌­های هرز چندساله نسبت به علف‌کش­‌های پیش­‌رویشی مؤثرترند.

معایب علف‌کش­‌های پیش از کاشت

• عمل اختلاط علف‌کش­‌ها با خاک سبب افزایش هزینه و مصرف سوخت می‌­شود.
• با اختلاط علف‌کش‌­ها با خاک تراکم خاک افزایش می‌­یابد.
• اختلاط بیش از حد علف‌کش­‌ها به کاهش کنترل علف­‌های هرز منجر می‌­شود.
• ممکن است به دلیل اختلاط علف‌کش با خاک عملیات کاشت گیاه آهسته انجام پذیرد.

علف‌کش­‌های پیش رویشی

ترکیباتی هستند که پس از کاشت گیاه اصلی و قبل از جوانه‌­زنی و سبز شدن گیاه زراعی به خاک اضافه می‌­شوند و مانع از جوانه‌­زنی بذور علف ­هرز می‌­گردند. این سموم، اشکالی در روند رشد بذور گیاه اصلی به وجود نمی‌­آورند. از علف‌کش­‌های پیش رویشی می‌­توان آلاکلر در ذرت، متری­بوزین در سیب زمینی و کلریدازون در چغندر قند را نام برد.

مزایای علف‌کش­‌های پیش رویشی

• به دلیل کنترل زودهنگام علف­ های هرز، رقابتی بین علف هرز و محصول وجود نخواهد داشت.
• در آب و هوای مرطوب که کشت یا محلول پاشی با تأخیر صورت می­‌گیرد، به دلیل استفاده از علف‌کش پیش رویشی، علف ­های هرز رشد نخواهند کرد.
• عملیات کاشت و استفاده از علف‌کش می‌­تواند به صورت همزمان انجام گیرد.

معایب علف‌کش­‌های پیش رویشی

1. معمولاً علف‌کش­‌های پیش رویشی در خاک‌­های خشک بی تأثیرند. اگر خاک چند روز خشک بماند، بعضی از علف‌کش‌­های پیش رویشی بی‌تأثیر می­‌شوند و برخی دیگر 10 تا 14 روز پس از آب و هوای خشک، علف ­های هرز را کنترل می‌­کنند‌.
2. ممکن است بارندگی شدید در خاک‌­های شنی، علف‌کش­‌ها را به زیر محصول جوانه‌­زده هدایت کند و موجب آسیب شود.
3. معمولاً علف ­های هرز چندساله با مصرف علف‌کش­‌های پیش رویشی کنترل نمی‌­شوند.

علف‌کش‌های پس رویشی

علف‌كش­‌های پس رویشی پس از سبز شدن محصول اصلی به کار برده می‌­شوند و دارای خاصیت انتخابی هستند و اگر زمان و مقدار مصرف علف‌کش رعایت گردد هیچ‌گونه آسیبی به گیاه زراعی وارد نمی­‌کنند. علف‌کش­‌های پس رویشی برای كنترل علف‌­های هرز پهن برگ یا باریک برگ یا برای کنترل هر دوی آن‌ها به کار برده می‌شوند.

منابع

• معصومه دهقان بنادکی. 1397. مدیریت علف ­های هرز مزارع گندم. انتشارات موسسه آموزش عالی علمی کاربردی و مهارتی جهاد کشاورزی.
• ابراهیم ممنوعی. 1390. مدیریت کنترل علف ­های هرز پیاز. سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی.
• حسن كريم مجني، نعمت اله اعتمادي، سعيد شهبازی. 1391. شناسايی و مديريت علف­ های هرز در فضای سبز. سازمان شهرداری‌ها و دهياری‌­های كشور، پژوهشكده مديريت شهری و روستايی، استانداری قزوين، معاونت امور عمرانی، دفتر امور شهری و شوراها، مجری استانداری قزوين.
• ابراهیم ممنوعی، احمد آئین. 1398. مدیریت علف­ های هرز کنجد در جنوب کرمان. نشر آموزش کشاوزی.
• محسن عمرانی. 1398. روش­‌های پیشگیری از رشد علف ­های هرز در مزارع کلزا. سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران، بروشور.
• محمد متولی. روش­ های مبارزه با علف‌­های هرز گندم. سازمان جهاد کشاورزی استان یزد، بروشور.
• پریسا زرگری­‌پور. 1397. کاربرد صحیح و ایمن علف‌کش­‌ها (ویژه احیای دریاچه ارومیه). ترجمه، نشر آموزش کشاورزی.
• آژنگ جاهدی ترک. 1399. دستورالعمل فنی مدیریت گام به گام علف‌­های هرز در زراعت سیب زمینی. موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور.
• سيد حسين ناظر كاخكی. 1400. نشريه فنی مديريت علف‌­های هرز مزارع لوبيا. موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور.
• م، ر. موسوی. 1390. کنترل علف‌­های هرز اصول و روش‌­ها. انتشارات مرز دانش.
• محمد بازوبندی. 1396. مدیریت تلفیقی علف ­های هرز زعفران. موسسه گیاه‌پزشکی کشور.
• سیدکریم موسوی، اسکندر زند و رضا قربانی. 1399. مدیریت تلفیقی علف‌­های هرز، با رویکرد ضرورت تغيير نگرش به علف‌­های هرز در بوم نظام‌ ­های زراعی. نشر آموزش کشاورزی.