اصول فنی احداث باغ و مروری بر آن

باغداری به عنوان سرمایه‌­گذاری بلندمدت، نیازمند انتخاب بهترین الگوها و روش‌­هاست. همچنین مستلزم شناخت دقیق از شرایط آب ­‌و هوایی و خاکی مورد نیاز درختان است تا از موارد تهدید سرمایه­‌گذاری جلوگیری شود و بستر تولید اقتصادی و با کیفیت و کمیت مطلوب فراهم شود.

برای نیل به اهداف مدنظر، رعایت نکات علمی و فنی در انتخاب اولیه محل احداث باغ و مکان‌­یابی صحیح به عنوان شرط اصلی در جلوگیری از مشکلات آتی و اجرای دقیق دستورالعمل‌­های فنی و رعایت روش‌­های نوین باغداری برای اقتصادی­‌تر کردن تولید ضرورت دارد.

معیارهای تعیین محل مناسب برای احداث باغ

آب قابل دسترس برای آبیاری درختان

تأمین آب آبیاری کافی و باکیفیت برای احداث باغ، یکی از موارد مهم است که باید در زمان احداث باغ در نظر گرفت. پس از اطمینان یافتن از وجود منابع آب کافی برای آبیاری درختان، می­‌توان سایر موارد مؤثر در انتخاب محل مناسب برای احداث باغ را بررسی کرد و درباره احداث باغ در هر منطقه برنامه‌­ریزی و تصمیم گرفت.

البته، این موضوع مربوط به باغ­‌های آبی است که در باغ­‌های دیم مقوله متفاوت می‌­باشد. درباره موضوع آب آبیاری برای باغ­‌ها، باید به دو جنبه تأمین آب کافی و کیفیت آب توجه کرد.

الف) تأمین آب کافی:

منظور از تأمین آب کافی، برآورده کردن نیاز آبی درختان از طریق آبیاری، در مراحل بحرانی رشد آن­‌ها است تا از خسارات ناشی از تنش خشکی به درختان جلوگیری شود. رطوبت مطلوب خاک برای رشد درختان در مراحل مختلف رشد آن­‌ها متفاوت است.

دوره‌­های خاصی از رشد و نمو گیاهان، نسبت به تنش رطوبتی خاک حساس‌­تر هستند. این دوره‌­ها با نام دوره‌­های حساس به خشکی شناخته می­‌شوند. اصطلاح دوره بحرانی بیشتر برای زمانی استفاده می­‌شود که درختان بیشترین حساسیت را به کمبود آب دارند.

تأمین ناکافی آب در دوره­‌های حساس به رطوبت، سبب کاهش برگشت­‌ناپذیر عملکرد می­‌شود که پس از آن، تأمین آب کافی و سایر شیوه‌­های مدیریتی در سایر مراحل رشد، در بازیابی عملکرد از دست رفته تأثیری ندارد.

مراحل فنولوژیکی حساس به تنش خشکی (دوره‌­های بحرانی آبیاری) در درختان میوه متفاوت است. همچنین مقدار آب ضروری درختان هرگونه با توجه به نوع رقم، پایه پیوندی، سیستم تربیت، تراکم و فاصله کاشت، شرایط آب و هوایی، وضعیت خاک و سن درختان در هر منطقه متفاوت است.

ب) کیفیت آب آبیاری:

کیفیت آب با ویژگی­‌های بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی مشخص می­‌شود که عبارتند از:

شوری یا غلظت کل نمک­‌ها، قلیایی بودن یا غلظت سدیم موجود در آب نسبت به سایر کاتیون­‌ها، ترکیبات آنیونی آب به ویژه غلظت بیکربنات و کربنات، غلظت بور یا دیگر عناصری که ممکن است برای رشد گیاه سمی باشد.

آب­‌های شور (به طور طبیعی یا به سبب فعالیت­‌های انسانی)، آب زهکشی و آب­‌های بازیافتی کیفیت پایینی برای آبیاری باغ‌­ها دارند. خطرات احتمالی مربوط به استفاده از چنین آب­‌هایی در باغداری شامل کاهش عملکرد محصول بواسطه کاهش میزان دسترسی درختان به آب (اثر اسمزی) و همچنین غلظت بیش از حد یون­‌های سمی در بافت‌­های گیاهی، تخریب خاک در اثر شور و سدیمی شدن خاک و آلودگی سفره‌­های آب زیرزمینی و ... می­‌باشد.

بررسی میزان و پراکنش بارش:

بعد از تعیین مشخصات جغرافیایی، مهم‌ترین عامل در احداث باغ­‌های دیم، وضعیت میزان و پراکنش بارش است. پراکنش بارش به‌­نحوی است که اثر و نقش آن در طراحی باغ‌های دیم بسیار مهم و حیاتی است. پراکنش بارش تعیین­‌کننده آرایش کشت (تراکم درخت در هکتار) است و نوع محصول را تعیین می­‌کند. بر این اساس، تحلیل بارش‌های ماه‌های اردیبهشت تا شهریور بسیار اهمیت دارد.

افزون بر تأمین آب آبیاری کافی و با کیفیت، سه عامل کلیدی در انتخاب محل احداث باغ شامل عوامل خاک‌­شناسی، عوامل اقلیمی و عوامل فیزیوگرافی زمین می­‌باشد.

1- عوامل خاک­‌شناسی:

زدن پروفیل در چندین نقطه، بسته به مساحت کل و مساحت قطعات، جهت تعیین عمق خاک و انجام آنالیز فیزیکی و شیمیایی خاک در سه عمق 30 -0، 60 -30، 100 -60 سانتی­متری لازم است.

اطلاعاتی از قبیل شاخص‌­های آب و خاک (مانند EC و  pH آب و خاک) و محدوده قابل تحمل توسط درختان مدنظر کاشت، حاصل‌خیزی و تعیین کیفیت خاک به طور دقیق از طریق آزمایش‌­های خاک انجام می­‌گیرد. با ارسال نمونه خاک به آزمایشگاه­‌های مربوطه، می­‌توان نسبت به تفسیر تجزیه فیزیکی و شیمیایی آنها اقدام نمود.

عوامل مرتبط با خاک بسیاری از عناصر غذایی و آب درختان را تأمین می­‌کند. میزان تحمل درختان به انواع خاک­‌ها متفاوت است و برای رشد بهینه گونه‌­های مختلف درختان میوه، وجود شرایط ویژه‌­ای از نظر وضعیت فیزیکی و شیمیایی خاک برای هر گونه لازم است.

شرایط کلی الزامی که خاک باید برای استقرار درخت داشته باشد عبارت است از بافت مناسب، زهکشی مناسب و عمق کافی خاک.

بافت خاک:

بافت خاک نشان­‌دهنده ترکیبات معدنی خاک است. بافت خاک را می‌­توان ویژگی ثابت خاک در نظر گرفت و همچون راهنمای مفیدی برای اطلاع از قابلیت خاک‌­ها به کار برد. خاک­‌هایی با بافت ریز (خاک­‌های رسی، لومی، سیلتی و شن­‌های ریز)، ظرفیت خوبی برای نگهداری آب دارند، درحالی­که ظرفیت نگهداری آب در خاک­‌های با بافت درشت، پایین است.

زهکشی خاک­‌های با بافت درشت مناسب‌­تر از خاک­‌های با بافت ریز می­‌باشد. خاک­‌های رسی قابلیت زیادی در نگهداری عناصر معدنی برای تغذیه گیاهان دارند، درحالی­که مواد غذایی در خاک‌­های شنی، به­ راحتی شسته شده و از دسترس ریشه خارج می‌­شوند. نیروی لازم برای شخم خاک رسی بسیار بیشتر از نیروی لازم برای شخم خاک شنی می­‌باشد.

زهکشی:

زمانی که آب اضافی به صورت ثقلی منافذ خاک را ترک می­‌کند، هوا جایگزین آن می­‌شود و موجب ورود هوای تازه به ناحیه ریشه می­‌شود. یک روز پس از اشباع شدن خاک باغ، باید دست­کم 10 درصد از خلل و فرج خاک در عمق 50 سانتی­متری بخش بالایی آن، مملو از هوا باشد.

برخی از خاک‌­ها به‌­ویژه خاک­‌های شنی و سبک، به طور طبیعی زهکشی بالایی دارند. ویژگی تحت­‌الارض برخی از خاک­‌ها به­‌گونه­‌ای است که در برابر آب نفوذناپذیر بوده یا نفوذپذیری بسیار پایینی دارند.

در چنین مواردی، لازم است زهکشی مصنوعی انجام شود. خاک­‌های با زهکشی خوب، در بخش 90 سانتی­متری خاک به‌­جز مواقع پس از بارندگی شدید، به­ ندرت اشباع می­‌شوند.

به طورمعمول، خاک­‌هایی با زهکشی مناسب در اعماق 35 تا 50 سانتی­متری عمق خاک، به طور یکنواختی رنگ قهوه‌­ای یا درجه‌­ای از نارنجی متمایل به زرد را نشان می‌دهند. خاک‌­های با زهکشی ضعیف، دست­کم در طول نیمی از سال، در قسمت 60 سانتی­متری بالایی خود در حالت اشباع بوده و بیشتر خاکستری رنگ هستند و نوعی از شرایط غیرهوازی خاک را نشان می‌­دهند.

عوامل محدودکننده توسعه ریشه:

از عوامل محدودکننده توسعه ریشه لایه سخت است. لایه سخت (Hard pan) لایه متراکم و فشرده تحت­‌الارض خاک است که مانع جریان آب و رشد ریشه به اعماق پایین خاک می‌­شود.

درختان میوه نیازمند خاک‌­هایی با زهکشی مناسب با عمق دست کم 90 تا 120 سانتی­متر هستند، مشروط به اینکه خاک تا این عمق لایه سخت نفوذناپذیر و محدودکننده‌ای برای توسعه ریشه نداشته باشد. در بعضی از اراضی، ممکن است در عمق 50 تا90 سانتی­متری خاک، لایه سخت نفوذناپذیری وجود داشته باشد.

در بسیاری از موارد، وجود این لایه مانع از زهکشی آب در فصول پاییز، زمستان و بهار و توسعه ریشه به اعماق پایین‌­تر خاک می‌­شود. خاک‌­های عمیق با لایه­‌های زیرین شن و رس و دارای مقادیر کافی مواد هوموسی و با pH حدود 7 یا کمی کمتر، برای اکثریت درختان میوه مناطق سردسیری مناسب هستند.

2- عوامل فیزیوگرافی

شیب:

شیب ملایم تا متوسط (5 تا 10 درصد) به دلیل تسریع در زهکشی هوای سرد، برای احداث باغ مناسب هستند. اراضی با شیب بیشتر از 15 درصد، به سبب مشکلات در حرکت ماشین‌­آلات و همچنین سرعت فرسایش خاک، برای احداث باغ مناسب نیستند.

شیب زمین از طریق جهت شیب و اثر آن بر زهکشی هوایی، بر اقلیم اثر می­‌گذارد و موجب تغییر آن می‌­شود. زهکشی و درجه حرارت قسمت‌­های بالای شیب مناسب‌­تر از قسمت­‌های پایین است.

طبق مطالعات به ازای هر 100 متر افزایش ارتفاع، حدود 0/3 درجه سانتی­گراد کاهش دما اعلام شده است. اگر شیب زمین کمتر از 5 درصد باشد، احداث باغ بدون عملیات مقدماتی چندانی قابل اجرا است اما در شیب­‌های بالای 5 درصد بایستی کشت را روی خطوط تراز و گاهی تراس انجام داد.

جهت شیب:

جهت دامنه عامل موثری در موقعیت باغ است. شیب جنوبی نسبت به شیب­ شمالی نور آفتاب بیشتری دریافت می­‌کنند. درحالی­که شیب­­‌های شرقی و غربی مقدار نور آفتاب یکسانی دریافت می‌­کنند.

شیب­ غربی در طول گرم‌ترین ساعات روز (ظهر و عصر) نور آفتاب را دریافت می­‌کند. درنتیجه، شیب­‌های جنوبی و غربی نسبت به شیب­‌های شمالی و شرقی خاک خشک‌تری دارند. شیب­ جنوبی در بهار زودتر گرم می­‌شوند و در مقایسه با شیب­ شمالی، درختان زودتر گل می­‌دهند و جوانه‌­ها زودتر می‌­شکفند. به همین سبب، احتمال قرار گرفتن در معرض سرمای بهاره و سرمازدگی بیشتر می­‌شود.

همچنین شیب­‌های جنوبی در مقایسه با شیب‌­های شمالی، می‌­تواند موجب گرم‌­تر شدن مفرط درختان میوه در روزهای آفتابی در فصل زمستان شود و درنتیجه، تحمل به سرمای انجماد در این درختان را کاهش می­‌دهد و بر اثر سرماهای بعدی آسیب می­‌بینند.

البته چنانچه نوسان دمایی شب و روز زیاد باشد، جدای از جهت شیب، این نوع خسارت در تنه درختان ایجاد می‌­شود که سطح آسیب بسته به نوع درخت و رقم متفاوت خواهد بود.

در نتیجه شیب­‌های شرقی، شمالی و شمال­‌شرقی نسبت به سایر شیب­‌ها ارجحیت دارند. این شیب­‌ها به سبب بالا بودن رطوبت خاکشان، برای کاشت درختان مناسب‌تر هستند، اما درصورت وجود عوامل دیگری ازجمله وجود شیب­‌های تند و صخره روبه‌­روی شیب­‌ها، استفاده از جهت دیگر شیب اجباری خواهد بود.

زهکشی هوای سرد:

هوای سرد تمایل به حرکت به طرف پایین دارد زیرا هوای سرد متراکم­‌تر و ازاین­رو، سنگین­‌تر از هوای گرم است و در پایین شیب و داخل دره­‌ها جمع می­‌شود. با تجمع هوای سرد در یک منطقه، بسته‌­های سرما تشکیل می­‌شوند. در چنین مناطقی، احتمال سرمازدگی گیاهان نسبت به اراضی هم‌­جوار بیشتر است. به همین سبب، در مناطقی که احتمال خسارت سرمازدگی به گل­‌ها و شکوفه‌­های درختان وجود دارد، درختان میوه اراضی شیب­‌دار در دامنه شیب و با فاصله بالاتر از عمق دره‌­ها کاشته می­‌شوند.

3- عوامل اقلیمی

توصیه می­‌شود اطلاعات اقلیمی منطقه از نزدیک‌ترین ایستگاه هواشناسی تهیه شود.

این اطلاعات شامل برآورد میانگین بلند مدت نزولات سالانه (30 ساله)، میانگین­‌های توزیع ماهانه نزولات و رطوبت نسبی در طول سال، حداقل و حداکثر دمای مطلق، نیاز سرمایی، دامنه دمایی محدودکننده، دما و رطوبت مناسب محیط در زمان گرده‌افشانی درختان مربوطه، مشخصات جغرافیایی (عرض جغرافیایی، میزان و جهت شیب و ارتفاع از سطح دریا)، پستی و بلندی، مجاورت کوه­‌ها، منابع آبی مثل رودخانه­‌ها و دریاچه‌­ها، تعداد روزهای یخبندان، آمار وقوع تگرگ و توزیع زمانی آن در شعاع 50 کیلومتری، بررسی وقوع بادهای موسمی یا فصلی، تعیین دوره زمانی غالب وزش باد، جهت و شدت باد منطقه می‌­باشند.

نور:

درختان میوه برای رشد، باردهی مناسب و تولید محصول با کیفیت بالا نیاز به نور کافی دارند. در مناطقی که میزان نور کافی نیست کیفیت میوه و رنگ آن کاهش می­‌یابد.

درجه حرارت:

درختان برای بلوغ میوه و نیز سازگاری بافت­‌های گیاه به سرما، پیش از فرا رسیدن سرما و یخبندان­‌های سخت، به حداقلی از تعداد روزهای بدون یخبندان نیاز دارند. تعداد این روزها در گونه‌­ها و حتی ارقام درون یک گونه متفاوت است.

در بسیاری از مناطق باغداری در ایران، این حداقل تعداد روز بدون یخبندان تأمین می‌­شود، اما اصولی‌­تر آن است که میانگین درجه‌­حرارت فصل رشد در مناطق مختلف کشور بررسی شده و بر اساس این اطلاعات اظهارنظر شود. افزون­‌بر وجود حداقل روزهای بدون یخبندان، برای انتخاب محل مناسب احداث باغ باید به سه نکته دیگر نیز توجه شود:

الف) وقوع سرمای بهاره و پاییزه.

ب) دمای سرد اواسط زمستان.

ج) گرمای تابستان.

الف) سرمای بهاره و پاییزه:

یکی از اهداف بررسی­‌های اولیه مکان­‌یابی باغ، احداث باغ در مکان­‌هایی است که احتمال سرمای دیررس بهاره و سرمای زودرس پاییزه کمتر باشد. سرمای دیررس بهاره موجب خسارت شدید به بسیاری از باغ­‌ها می­‌شود. سرمادهی زودرس پاییزه با توقف انباشت قند، درختان میوه را تحت تأثیر قرار می­‌دهد. برای بیشینه کردن ذخایر کربوهیدرات در اندام­‌های دائمی درختان، بهتر است برگ‌­ها به‌­طور طبیعی پیر شوند تا دچار سرمازدگی پاییزه نشوند. انتظار می‌­رود مکان­‌هایی با خطر کمابیش کمتر سرمای بهاره، استعداد کمتری برای بروز سرمای پاییزه داشته باشند.

نکات کاربردی:

• در مناطقی که سرمای دیررس بهاره دارند باید از کشت درختانی که زودگل­ده هستند مثل بادام و زردآلو جلوگیری نمود.
•  در دامنه تپه­‌ها جهت جلوگیری از سرمای دیررس بهاره درختان زودگل­ده را در شیب شمالی و درختان دیرگل­ده را در شیب جنوبی کشت شوند.
• خطر سرمای دیررس بهاره در دشت­‌ها و اراضی هموار بیشتر از مناطق کوهپایه‌­ای و شیب­‌ها است.
• در مناطقی که احتمال سرمازدگی دیررس بهاره بیشتر می‌­باشد، بهتر است باغات در شیب احداث شوند.

ب) کمترین درجه حرارت­‌های زمستان:

یکی از محدودیت‌­های عمده تولید میوه در بسیاری از مناطق سردسیر ایران، بروز خسارت به باغ­‌ها بر اثر درجه‌­حرارت­‌های پایین زمستان است. خسارت سرمای زمستان می­‌تواند عامل مرگ سرشاخه‌­ها، جوانه‌­های درختان و گاه مرگ شاخه­‌ها و تنه درختان باشد.

هوای سرد در زمستان همچون هوای سرد در بهار و اوایل پاییز در قسمت‌­های کم‌­ارتفاع باغ قرار می­‌گیرد. بنابراین، بسیاری از باغ­‌هایی که به­‌شدت در معرض خسارت سرمای بهاره قرار دارند، از صدمات مکرر سرمای زمستان نیز رنج می­‌برند.

خسارت سرمای زمستان در ارتفاعات بالاتر از 650 متر از سطح دریا، ممکن است چشمگیر باشد. همچنین نوسانات درجه حرارت در اواسط زمستان، خسارت سرمای زمستان را افزایش می­‌دهد، به ویژه زمانی که پس از هوای کم ­و بیش گرم پاییز و اوایل زمستان، درجه حرارت هوا کاهش شدیدی داشته باشد.

ج) بیشترین درجه­ حرارت­‌‌‌‌های تابستان:

گرمای زیاد می­‌تواند کیفیت و بازارپسندی میوه باغ را کاهش دهد. محدوه مناسب برای فتوسنتز درختان معتدله و سردسیری 25 تا 30 درجه سانتی­گراد و آستانه تحمل فتوسنتز حدود 38 درجه سانتی­گراد است.

وضعیت اقلیمی یک باغ به ویژه از نظر درجه حرارت­‌های بالا، می­‌تواند تا حد زیادی با داده‌­های ایستگاه‌­های هواشناسی موجود در آن منطقه متفاوت باشد. یکی از شاخص‌های عمومی نشان­‌دهنده گرمای نسبی یک منطقه برای باغداری، درجه روزانه رشد تجمعی (GDD) بین ماه­‌های فروردین تا مهر است.

بیشترین نرخ فتوسنتز در برگ‌­های بسیاری از درختان میوه مناطق معتدله و سردسیری، در دمای بین 29 تا 34 درجه سانتی­گراد انجام می­‌شود. درجه­‌حرارت‌های بالا طی شبانه‌­روز، می‌­تواند رنگدانه‌­های میوه، مواد معطر و مقدار اسید میوه­‌هایی مانند انگور را کاهش دهد و موجب تکامل سریع قندها شود.

بنابراین، ممکن است احداث باغ در مکان­‌هایی که میانگین درجه­‌حرارت­‌های هوا کم ­و بیش خنک است مزیت­‌هایی داشته باشد.

به­‌طورمعمول، مناطقی با درجه ­حرارت­‌های خنک‌­تر در طول روز، در ارتفاعات بالاتر قرار دارند و در صورتی­‌که سایر عوامل یکسان باشد، به‌­ازای هر 333 متر افزایش ارتفاع از سطح دریا، درجه حرارت هوا کمابیش در حدود 1/67 درجه سانتی­گراد کاهش می‌یابد.

برای مزایای حاصل از افزایش ارتفاع از سطح دریا حدی وجود دارد، اما باغ­های واقع در ارتفاعات بالای 670 متر، در معرض بیشترین خسارت ناشی از هوای سرد زمستان قرار دارند.

کمی کردن عوامل سه­‌گانه (خاک، فیزیوگرافی و اقلیم) برای احداث باغ

باتوجه به مطالب بیان شده، برای تعیین میزان قابلیت هر قطعه زمین برای ایجاد باغ، باید شرایط خاک، اقلیم و فیزیوگرافی آن قطعه زمین به صورت کمی ارائه و ارزش‌­گذاری شود و سرانجام، با روش‌­های علمی درباره ارزش کیفی هر قطعه زمین برای ایجاد باغ تصمیم‌­گیری شود.

به همین منظور، لازم است هر یک از عوامل سه گانه تشریح‌­شده ازجمله خاک، اقلیم و فیزیوگرافی به اجزای کوچک­تر تقسیم شوند و بر اساس نقش هر یک از این اجزا، در موفقیت احداث باغ در این اراضی ارزش­‌گذاری شوند.

فرم­‌هایی به همین منظور تهیه می­‌کنند. در این فرم، برای هر یک از عوامل سه­‌گانه 100 نمره در نظر گرفته شده است (هر عامل، عوامل فرعی دیگری دارد که نظر به نقش آن‌ها در موفقیت احداث باغ ارزش‌­گذاری شده‌­اند) که مجموع هر سه عامل اصلی 300 نمره خواهد شد.

با توجه ­به نمره کسب­ شده، هر محل بر اساس شاخص­ های تعریف­ شده و شایستگی محل برای احداث باغ در یکی از گروه­‌های چهارگانه 1- عالی 2- خیلی خوب 3- متوسط 4- ضعیف قرار می­‌گیرد.

سایر بررسی‌­های اولیه قبل از احداث باغ

ایجاد بستر کاشت:

یکی از اقدام­‌های مؤثر در موفقیت باغ‌­های دیم، ایجاد بستر مناسب است. ایجاد بستری مناسب به ابعاد حداقل 1×1×1 متر ضروری است. اگر خاک زیرین مطلوبیت نداشته یا دچار محدودیت باشد، با خاک سطحی مرغوب جایگزین شود. بنابراین هیچ نیازی به کاربرد مواد سوپر جاذب یا موارد مشابه غیرطبیعی نیست و برای بهبود ظرفیت آب خاک می‌­توان از بقایای گیاهی، پرلیت و... استفاده کرد.

اهمیت بستر به میزانی است که از آن به عنوان مهندسی بستر تعبیر می­‌شود. اگر اقدامات ضروری در تهیه بستر صورت نگیرد، مشکلات عدیده‌­ای را به وجود خواهد آورد و حتی به ناکامی و زوال درختان یا حداقل غیراقتصادی شدن باغ منجرخواهد شد.

بادشکن:

در صورتی که یک منطقه بادخیز بوده و غالباً بادها دارای جهت وزش معینی باشند. قبل از احداث باغ بایستی نسبت به تعبیه بادشکن اقدام نمود. دامنه­‌هایی که پشت به باد هستند نسبت به دامنه‌­هایی که رو به باد می‌­باشند ارجحیت دارند.

بررسی بیماری‌­ها، آفات و تنش‌­های محیطی در منطقه:

 این بررسی­‌ها بایستی با مطالعه وضعیت باغات موجود در منطقه و به ویژه اطراف قطعه مورد نظر صورت گیرد. مراجعه به مراکز تحقیقاتی نزدیک استان، بازدید از باغات الگویی که در تعدادی از ایستگاه‌­های تحقیقاتی در سطح کشور وجود دارد، بسیار مفید و الزامی است. فصل رشد گرم و مرطوب، شیوع انواع بیماری­‌ها را افزایش می­‌دهد.

عوامل اقتصادی و اجتماعی:

از آنجا که مهم­‌ترین هدف در تولید میوه، کسب درآمد است لذا بایستی در عین برخورداری از کیفیت مطلوب محصول، برای تولیدکننده نیز کمترین هزینه را به همراه داشته باشد تا منجر به تولید اقتصادی گردد، گاهی اثر جنبه‌­های اقتصادی و اجتماعی از نکات فنی هم بیشتر است.

از جمله این مسائل که می­‌تواند در انتخاب منطقه و محصول مد نظر قرار گیرد موارد زیر است:

امکانات حمل و نقل و دسترسی به جاده‌­های اصلی و فرعی، دسترسی به بازارهای فروش و قدرت جذب بازار، وجود کارخانه‌­های فرآوری در منطقه، دسترسی به انبار و سردخانه جهت نگهداری محصول، دسترسی به ماشین‌­آلات و نیروی انسانی کافی.

منابع

• راشتین پورمتین. 1390. اصول احداث باغ. اداره رسانه­‌های ترویجی، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی.
• حسن حاج­‌نجار. دستورالعمل فنی محصولات دانه‌­دار (سیب، گلابی). موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر، بخش تحقیقات باغبانی.
• علیرضا توکلی، بیژن کاووسی و شکرالله حاجیوند. 1397. راهنمای فنی و کاربردی احداث باغ‌­های دیم. نشر آموزش کشاورزی، مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، دفتر شبکه دانش و رسانه‌­های ترویجی.
• محمد قیطوری، مسیب حشمتی، خسرو شهبازی. 1397. دستورالعمل فنی احداث باغ بادام دیم در اراضی شیب‌­دار کوهستانی زاگرس. مدیریت هماهنگی ترویج سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه.
• محمدجواد کرمی. 1400. معیارهای تعیین محل مناسب احداث باغ درختان معتدله و سردسیری. نشر آموزش کشاورزی. معاونت آموزش و ترویج کشاورزی، دفتر شبکه دانش و رسانه­‌های ترویجی.
• محمود رضا نوری. 1383. طراحی و احداث باغ میوه­‌های سردسیری و خشک. ترویج و نظام بهره‌­برداری جهاد کشاورزی مازندران.
• فاطمه غلامیان و رحیم خادمی. 1397. دستورالعمل فنی احداث و نگهداری باغ كُنار در جنوب ایران. مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر. مدیریت هماهنگی ترویج كشاورزی.
• علیرضا ضیغمی. 1395. روش صحیح احداث باغ پسته و راهکارهای کاهش آلودگی به آفلاتوکسین. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی فارس.
• بابک عدولی، بهروز گلعین، حشمت اله خانجانی. 1391. اصول احداث باغ مرکبات. کمیته انتشارات مؤسسه تحقیقات مرکبات کشور.
• منصور شاكری. 1387. اصول فنی احداث باغ انار. مدیریت هماهنگی ترویج كشاورزی.
• حمید زارع. 1397. روش احداث باغ انجیر در اراضی شیب­دار. مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس و پژوهشکده مرکبات و میوه‌­های نیمه‌گرمسیری.