آفت کرم خراط و روش های پیشگیری و مبارزه با آن

کرم خراط به اسامی پروانه فری، پروانه خراط و شب ­‌پره­‌ پلنگی معروف است. این آفت دارای لارو چوب‌­خوار می­‌باشد که در تنه و شاخه­‌های درختان هدف دالان­‌های طولی ایجاد می­‌کند که باعث ضعف شدید درخت می‌­شود.

پس از حمله این آفت، مقدمات حمله و خسارت آفات دیگری نظیر سوسک­‌های پوست­‌خوار و سایر چوب‌­خوارها به درختان خسارت دیده فراهم می­‌شود که اهمیت این آفت را دو چندان می­‌کند. در شرایط آب و هوایی معتدل گرم با فصل رویش طولانی، این آفت خسارت بیشتری وارد می­‌کند. کرم خراط به 150 گونه گیاهی مثمر و غیرمثمر مانند: سیب، گلابی، گردو، به، زیتون، گیلاس، گوجه، هلو، افرا، بید مشک، بید، صنوبر، نارون، بلوط و .... حمله می­‌کند. از درختان مثمر، سیب و گردو میزبان اصلی آن در ایران است.

مشخصات ظاهری کرم خراط

حشره کامل کرم خراط (L. pyrina Zeuzera)، شب پره‌­ای است با جثه نسبتاً بزرگ که عرض بدن با بال­‌های باز، حدود 60- 45 میلی­متر است. حشره ماده پس از جفت‌­گیری، تخم­‌های خود را در شکاف­‌های تنه، شاخه، سرشاخه و اطراف جوانه­‌ها، دمبرگ درختان، دالان‌­های قدیمی به وجود آمده از خسارت سایر آفات چوب­‌خوار و حتی روی زمین می‌­گذارد. تخم‌­های تازه گذاشته شده بیضوی شکل به رنگ سفید با زمینه‌­ی زرد هستند که در مراحل آخر زمینه خاکستری پیدا می‌­کنند. هر حشره ماده 500 الی 1000 تخم می­‌گذارد.

بسته به دمای منطقه به فاصله یک تا دو هفته تخم‌­ها تفریخ شده و لاروهای کوچکی خارج می­‌شوند. لاروهای کامل این آفت به طول 30 تا 35 میلی­متر می­‌باشند. دوره شفیرگی 20 الی 40 روز به طول می‌­انجامد.

نحوه خسارت کرم خراط

کرم خراط بسته به شرایط (ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیائی) در ایران هر سه سال، دو نسل یا هر دو سال یک نسل دارد. این آفت زمستان‌ها را به صورت لاروهای سنین مختلف در درون شاخه درختان می­‌گذراند. اواسط بهار، لاروهایی که رشدشان کامل شده، به شفیره تبدیل می‌­شوند و حدود دو هفته بعد، از اواخر بهار، شب پره‌­ها به تدریج ظاهر می­‌شوند.

دوره ظهور حشرات بالغ، تدریجی و نسبتاً طولانی بوده و بسته به شرایط آب و هوایی منطقه از اواسط اردیبهشت ماه شروع و تا اواخر شهریور ماه ادامه دارد.

حشرات کامل تغذیه‌­ای ندارند و به جهت داشتن جثه بزرگ و سنگین قادر به پروازهای طولانی نیستند. عمده خسارت این آفت در مرحله لاروی می‌­باشد. لاروهای سن اول پس از خروج از تخم، یک محفظه‌­ی بسیار نازک ابریشمی از تار دور خود تنیده و در داخل آن محفظه، مدتی (حداکثر 2 روز) باقی می­‌مانند. پس از این مدت خارج شده و با سرعت زیاد در جستجوی محل مناسب جهت نفوذ برآمده و روی درخت پراکنده می‌­شوند.

لاروها پس از خروج از تخم، متوجه سرشاخه­‌ها و قسمت‌های چوبی نشده درخت می­‌شوند و از محل اتصال دمبرگ وارد شاخه می­‌شوند. سرشاخه­‌هایی که مورد حمله اولیه این لاروها قرار می­‌گیرند، اغلب خشک می­‌شوند.

هر لارو جهت تکمیل نمودن دور تغذیه و زندگی خود 4 تا 5 بار جا به جا می­‌شود. لاروها ضمن تغذیه از چوب با ایجاد دالان در طول ساقه به پیش می‌­روند و فضولات قهوه‌­ای رنگ و خاک اره مانند از سوراخ‌­های روی تنه و سرشاخه­‌ها بیرون ریخته می‌­شود.

گاهی از این سوراخ‌­ها شیره نباتی نیز خارج می­‌شود. این علائم وجود سوراخ فعال لاروی آفت را در درخت مشخص می­‌کند. کانال­‌هایی که در داخل چوب درختان میزبان به وسیله‌­ی لارو کرم خراط به وجود می­‌آیند، مستقیم بوده و حدود 30 تا 40 سانتی­متر طول دارند و بسته به گونه­‌ی میزبان تا یک متر هم دیده شده است.

به تدریج که لاروها رشد می­‌کنند، محل خود را عوض کرده و داخل شاخه­‌های ضخیم­‌تر و مسن­‌تر درختان می­‌شوند. به این ترتیب شاخه‌­های قطور و تنه اصلی را مورد حمله قرار می­‌دهند و می­‌توانند درخت را به تدریج از بین ببرند.

روش ­های مختلف کنترل و جلوگیری از خسارت آفت

 برنامه­‌هایی که می‌­تواند در کاهش و محدود کردن جمعیت آن‌­ها موثر واقع شود به شرح زیر قابل توصیه است:

دسته اول: روش­‌های پیشگیری از حضور آفت

1- حمایت و حفاظت از دشمنان طبیعی:

یکی از روش‌­های کنترل بیولوژیک حمایت و حفاظت از دشمنان طبیعی است که از سم­پاشی بی­رویه جلوگیری می­‌کند. دشمنان طبیعی شامل مورچه‌­ها (تغذیه از تخم آفت)، برخی از سن‌­ها (تغذیه از لارو آفت)، عنکبوت­‌ها، برخی از زنبورهای خانواده Ichneumonidae (تغذیه از لارو و شفیره آفت)، مگس پارازیت از خانواده Odiniidae (تغذیه از لارو آفت) و پرنده‌­ها به ویژه دارکوب می­‌باشند.

2- عوامل فیزیکی و اقلیمی:

عامل سرما در کاهش جمعیت آفت نقش اساسی داشته و بیشتر لاروها به برودت‌های زیر صفر حساس هستند. به طوری که کاهش جمعیت آفت در سال­‌های پس از زمستان سرد و یخبندان مشهود است. این آفت خشکی دوست بوده و در شرایط تنش‌­های خشکی و گرمایی طغیان می‌­کند.

دسته دوم: روش­‌های پیشگیری از خسارت آفت

از جمله روش­های پیشگیری عبارتند از:

1- اجرای صحیح اصول باغبانی شامل انتخاب نهال خوب، با کیفیت، سالم، قوی، رعایت نکات فنی و اصول صحیح کاشت درختان، فراهم کردن شرایط رشدی مناسب و مقابله با عوامل خسارت­‌زا بسیار مهم است.

2- رعایت بهداشت باغ از قبیل هرس سرشاخه‌­های آلوده به لاروهای آفت و معدوم نمودن آن‌­ها در شرایطی که که میزان خسارت کم باشد، مؤثر است.

3- مراقبت­‌های رایج در مرحله داشت درختان نظیر کوددهی و تغذیه بهینه درختان و انجام عملیات آبیاری کافی و به موقع مفید می‌­باشد. به منظور تقویت درختان لازم است کودهای حیوانی و یا دیگر کودهای آلی، به همراه کودهای شیمیایی کامل (به ویژه کودهای حاوی پتاسیم بالا) با روش‌­های رایج (مصرف به صورت چالکود و محلول­‌پاشی) و در زمان مناسب مورد استفاده قرار گیرد.

4- شخم اطراف درختان و زیر و رو کردن خاک در بهبود تهویه، نفوذپذیری خاک، جذب آب و مواد غذایی توسط ریشه­‌ها موثر است و باعث شادابی درختان می­‌گردد.

دسته سوم: روش‌­های کنترل آفت

- کنترل با استفاده از روش مکانیکی:

 شامل فرو بردن سیم­‌های فلزی قابل انعطاف در سوراخ‌­های لاروی، مسدود کردن سوراخ­های لاروی به وسیله توری و موادی مانند گل رس یا بتونه.

- کنترل با استفاده از روش­های رفتاری:

جلب و جمع‌­آوری حشرات کامل به دلیل محدود بودن جمعیت با قدرت باروری بالا و تخم‌­ریزی زیاد آفت بسیار مهم و قابل اجرا می‌­باشد که در کاهش انبوهی آفت در سطح باغ مؤثر است. یکی از روش‌­های مهم رفتاری، استفاده از تله می‌­باشد. دو گروه از تله­‌ها که اساس کار آن­ها نور و فرومون می­‌باشد در شکار و جمع‌­آوری پروانه‌­ها تأثیر به سزایی دارد.

الف) تله­‌های نوری:

 بر اساس جلب شب پره‌­ها به طرف نور کار می­‌کند. عمدتاً به کمک وسایل الکتریکی نوری می­‌باشد که در شکار پروانه­‌های نر و ماده کاربرد دارند. در مناطقی که روشنایی در اختیار نباشد، می­توان از چراغ‌­های فانوسی استفاده نمود.

 

ب) تله‌­های فرومونی: مبنای کار این تله‌­ها استفاده از فرومون جنسی می‌­باشد. کنترل فرومون جنسی به دو روش: شکار انبوه و اخلال در جفت­‌گیری انجام می­‌شود.

1- شکار و جمع­‌آوری شب پره­‌ها­­ی کرم خراط با استفاده از فرومون­های جنسی (شکار انبوه):

با استفاده از تله­‌های پلاستیکی که فرومون جنسی در آن وجود دارد، می­توان حشرات نر این آفت را به تعداد زیاد جمع‌­آوری و شکار کرد. این نوع تله می­‌بایست به تعداد 10 تا 16 عدد در هر هکتار و در ارتفاع بالاتر از 6 متر از سطح زمین نصب گردد. خالی بودن اطراف تله از برگ و شاخه، فاصله مناسب نصب تله از شاخه­‌ها و تنه درخت، دور بودن تله از نور خورشید برای استفاده از این تله الزامی است.

2- اخلال در جفت­گیری شب پره­های کرم خراط با استفاده از فرومون‌­های جنسی:

در این روش از کپسول­‌ها یا محمل­‌های فرومون­‌های جنسی به تعداد زیاد به صورت مستقیم و بدون کاربرد تله استفاده می‌­شود. هدف از این کار اشباع‌­سازی فضای باغ و درختان از فرومون جنسی شب پره­‌های ماده و جلوگیری از جفت­‌یابی و جفت­گیری شب پره‌­های نر می‌­باشد. از جمله فرومون‌هایی که موجب اخلال در جفت­‌گیری می‌­شود می­توان به Isonet - Z  و Zeutec اشاره کرد.

در این روش قبل از ظهور حشرات کامل، تقریباً اوایل اردیبهشت ماه نسبت به نصب فرمون­‌ها بایستی اقدام گردد. برای کنترل این آفت تعداد فرمون جنسی نصب شده 300 تا 350 عدد در هکتار می‌­باشد. این فرومون­‌ها به مدت 120 روز در محیط دوام دارند. 70% از این فرومون­‌ها در ارتفاع پایین درختان و 30% باقی مانده در ارتفاع 1/5 متر پایین‌­تر از تاج درخت، به شاخه­‌ها نصب می­‌شوند. توصیه می‌­شود بر روی درختان حاشیه­‌ای باغ، تعداد بیشتری فرومون نسبت به درختان مرکزی نصب شده و جهت وزش باد نیز در نصب فرومون­‌ها مورد توجه قرار گیرد.

این روش باید به طور مستمر در طی چندین سال (حداقل 3 سال) انجام گردد تا موجب کنترل و کاهش جمعیت در سال‌­های آتی شود.

کنترل شیمیایی کرم خراط

- محلول‌­پاشی:

اصولاً مصرف آفت­‌کش به صورت محلول‌­پاشی بر روی درختان میزبان کرم خراط، توصیه نمی‌­شود. زیرا درختانی نظیر به، سیب و گلابی که در برنامه کنترل آفات آن­‌ها، آفت‌­‌کش‌­ها مصرف می­‌شوند، نیازی به کنترل شیمیایی کرم خراط به صورت جداگانه نیست. در مورد کرم خراط، در درختان گردو چنانچه پس از گذشت دو سال و مشخص شدن نتیجه کار، آفت به دلایل مختلف کنترل نشد، اقدام به کنترل شیمیایی می‌­شود.

بر این اساس می­توان از امولسیون 60% دیازینون به نسبت 1/5 در هزار به ترتیب 15 و 25 روز پس از اولین شکار تله‌­هاي فرمونی اقدام کرد. در مناطق با آلودگی بسیار شدید، 10 روز پس از دومین سم­پاشی، می­توان به انجام سومین سم­پاشی اقدام کرد. زمان سم‌­پاشی در کشور خرداد ماه می­‌باشد. قابل ذکر است که زمان دقیق آن در مناطق مختلف با استفاده از تله­‌ها و شکار شب پره­‌ها تعیین می­‌گردد.

- تزریق محلول­‌های سمی:

تزریق محلول‌­های سمی تبخیر شونده به درون دالان‌­های لاروی با استفاده از سرنگ در شرایط کاملاً ایمن با پوشش و تجهیزات مناسب انجام شود. از جمله این ترکیبات می­توان به سموم آمبوش، دسیس و دورسبان اشاره کرد. بلافاصله پس از تزریق چند سی­سی از این ترکیبات به درون دالان لاروی، این دالان­‌ها به وسیله مواد مختلف نظیر رس یا بتونه مسدود می‌­شود.

- استفاده از پنبه آغشته به سموم تبخیر شونده:

استفاده از پنبه آغشته به سموم تبخیر شونده در سوراخ­‌های لاروی با حفط نکات ایمنی نیز موثر است.

- تزریق قرص­‌های تدخینی:

قرار دادن قرص‌­های تدخینی نظیر فستوکسین با رعایت موارد ایمنی داخل دالان لاروی و مسدود کردن آن با گل یا خمیر (مل+ سریش)، در سطح کوچک جوابگوی کنترل آفت می­‌باشد. در نهال­‌ها یا درختان کوچک قرص را به چند قطعه تقسیم کرده و یک تکه از آن را در دالان قرار داد. زیرا قرص بزرگ موجب ترکیدگی شاخه­‌های با قطر کم درختان می‌­شود.

- استفاده از اسپری سوسک‌­کش:

برای از بین بردن لاروهای درون دالان می­توان از اسپری سوسک­‌کش نیز استفاده نمود. بعد از مصرف دهانه دالان با سریش یا خمیر مسدود شود.

- تزریق خمیر سمی:

با استفاده از سموم با قدرت تبخیر بالا مانند دورسبان با دوز 1 درصد و مخلوط مل و یا سریش و روغن الیاف خمیر سمی مناسب تهیه می‌­شود. رعایت نکات ایمنی الزامی است. خمیر سمی باید بلافاصله بعد از تهیه درون دالان‌­های لاروی تزریق گردد. مسدود کردن دالان­‌ها در طول فصل به خصوص در اردیبهشت ماه و مهر ماه انجام می­‌شود.

طرز تهیه خمیر سمی: مل نقاشی 1 کیلوگرم + سم دورسبان 100 سی­سی + روغن الیاف 150 سی­سی + مقداری آب.

 

منابع

• رئوف کلیائی، آرمان آوندفقیه، محمد جواد ارده، علی حسینی قرالری، عزیز شیخی گرجان، علی اکبر کیهانیان، مجید حسنی مقدم و علی محمدی ­پور. 1395. مدیریت تلفیقی کرم خراط Zeuzera pyrina (Lep: Cossidae). موسسه تحقیقات گیاه‌­پزشکی کشور، نشریه ترویجی.
• محمد حسن بشارت نژاد. 1398. مدیریت کنترل کرم خراط درختان میوه. سازمان جهاد کشاورزی شرقی. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی. اداره برنامه ­ریزی رسانه‌­های ترویجی.
• ابوالفضل آذربایجان حاجی­لو، عباس روح­‌بخش، سعید حاجی احمدپور. 1394. مدیریت تلفیقی کنترل آفت کرم خراط. سازمان جهاد کشاورزی شرقی. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی. اداره رسانه‌­های آموزشی. نشریه شماره 140.
• هادی زهدی. آفت کرم خراط گردو. سازمان جهاد کشاورزی استان کرمان. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی.
• محمدجواد ارده.1397. دستورالعمل اجرایی به کارگیری تله فرمونی برای شکار پروانه‌­های نر کرم خراط Zeuzera pyrina. موسسه تحقیقات گیاه‌­پزشکی کشور.
• سعيده نوربخش. 1400. فهرست آفات، بيماری‌ها و علف‌های هرز مهم محصولات عمده کشاورزی آفت­کش‌ها و روش‌­های توصيه شده جهت کنترل آن‌ها. سازمان حفظ نباتات معاونت کنترل آفات.