کاشت، داشت و برداشت توت فرنگی در گلخانه

میوه توت ­فرنگی منبع خوبی از آنتی‌­اکسیدان­‌ها، فیبر، ویتامین C، فولات، پتاسیم و سلولز بوده و باعث سلامت قلب، تصفیه خون، کاهش خطر ابتلا به انواع سرطان و ارتقاء سلامتی بدن می­‌شود.

ویژگی های گیاه­‌شناسی توت فرنگی

توت ­فرنگی (ananassae Fragaria) گیاهی علفی، چندساله با ساقه‌­هاي رونده یا استولون، متعلق به خانواده گل­‌سرخیان (Rosaceae) است. برگ­‌ها سه برگچه‌­ای و خشن و کرک­دار هستند و هر بوته قوی معمولاً بین 10 تا 15 ساقه رونده در سال تولید می­‌کند. در توت فرنگی گل‌­آذین از نوع گرزن مرکب دو سویه است. گل توت فرنگی به صورت کامل و دوجنسه است. توت فرنگی دارای ریشه اصلی و نابجا است.

قسمت‌های مختلف بوته توت فرنگی، عمق کاشت مناسب، عمیق و سطحی

کشت گلخانه‌­ای:

در مناطقی که شرایط اقلیمی مناسبی برای کشت توت فرنگی وجود ندارد، گلخانه‌­ها راه‌­حلی برای غلبه بر عوامل محدودکننده رشد هستند. تولید گلخانه‌ای توت فرنگی علاوه بر هزينه­‌های احداث سازه‌­های گلخانه، به تخصص، دانش فنی و تجربه کافي براي پرورش توت فرنگي در گلخانه نیاز دارد. توت فرنگي از ميوه‌­هاي نوبرانه و از اولين ميوه­‌هايي است که در بهار به بازار عرضه مي‌­شود.

در حالت معمولي و در مناطق معتدل، زمان برداشت ميوه در اواخر اردیبهشت ماه تا اوايل تير است، ولي مي­توان با استفاده از وسائل و امکانات گلخانه‌­ای، اقدام به پيش­رس کردن و توليد توت فرنگي خارج از فصل و حتی تولید چندین باره میوه در طول سال کرده و عرضه میوه توت فرنگي را تا مدت طولاني‌­تري در طول سال ادامه داد.

بستر کشت:

در کشت خاکی توت فرنگی گلخانه‌­ای، خاک باید بتواند آب کافی را برای گیاه در خود نگه دارد، به همین دلیل خاک‌­هایی که رس یا مواد آلی کافی دارند مناسب­‌ترند. بهترين pH محیط کشت براي توت فرنگي 5/5 تا 6/5 و EC (شوری) مناسب آن حدود 1/5-1 دسی زیمنس بر ­متر می‌­باشد.

متداول‌­ترین روش کشت توت­‌فرنگی در گلخانه، پرورش در محیط بدون خاک است. به بیان دیگر در این روش، گیاهان به جای خاک در گلدا­ن­‌ها یا ظروف کاشت مخصوص و در یک مخلوط جایگزین خاک کاشته می­‌شوند. این مخلوط نقش حفظ ریشه­‌های گیاهان را به عهده دارد.

به این ترتیب، مشکلاتی مانند آلودگی در اثر بیماری­‌های خاکزی از بین می­‌رود. در این روش به دلیل حذف خاک، تمامی نیازهای گیاهان به کمک محلول آبیاری تأمین می­‌شود.

به صورت متداول مخلوط­‌های زیر برای پرکردن گلدان‌­ها و ظروف کشت توت فرنگی در این روش به کار می رود:

• پیت­ماس (60 درصد) + کوکوپیت (40 درصد)
• پیت­ماس (60 درصد) + پرلیت (40 درصد)

ریشه‌­های توت فرنگی به ایجاد حالت غرقابی حساسند و برای جلوگیری از ایجاد تنش به گیاهان، گلدان­‌ها و ظروف کاشت باید زهکشی داشته باشند تا باقیمانده محلول تغذیه‌­ای پس از مرطوب کردن محیط ریشه­‌ها و مخلوط کشت خارج شود.

این مایع سپس در مخزن بازیافت جمع‌­آوری شده و دوباره مورد استفاده قرار می‌­گیرد. پایش دقیق ویژگی­‌های این مایع اهمیت حیاتی دارد، زیرا پس از مدتی خصوصیات شیمیایی این مایع تغییر می­‌یابد و در این صورت باید اصلاح یا جانشین گردد. pH و EC (شوری) محلول تغذیه‌­ای باید به ترتیب به میزان 5/7 و 1/5 تا 1/7 دسی زیمنس بر متر تنظیم گردد.

شرايط پرورش توت فرنگي در گلخانه:

توت فرنگی را می­توان در ظروفی مانند پاکت­های پلی­‌اتیلنی، گلدان­‌های پلاستیکی، ظروف استیروفومی که در شکل‌­ها و ابعاد مختلف موجود می‌­باشد، کشت کرد. ظروف کشت را باید به گونه­‌ای کنار هم چید که نور آفتاب به‌­طور کامل به گیاه بتابد و بتوان بیشترین تعداد گلدان را در فضای گلخانه قرار داد.

گلدان‌­های توت فرنگی یا به صورت عمودی روی یکدیگر چیده می­‌شوند و یا افقی کنار هم قرار داده می­‌شوند.

قراردادن گلدان‌­ها به صورت عمودی و افقی

در شیوه پرورش گلخانه‌­ای توت فرنگی، نشاء توت فرنگي را از اواسط تيرماه تا اوايل شهريور در خزانه کشت کرده، 5 تا 7 کيلوگرم در هر صد مترمربع از کودهاي کامل نیتروژن، فسفر و پتاس به نسبت 17- 12- 12 به عنوان کود پايه به زمين خزانه می­‌دهند.

پس از توليد ريشه‌­هاي قوي در نشاء، بوته­‌ها شروع به ايجاد ساقه­‌هاي رونده مي­‌کنند. با سرد شدن هوا، بوته­‌ها تحت تأثير نور و درجه حرارت پائين قرار گرفته و جوانه­‌های گل در آنها تشکيل مي‌­شود.

در ماه­‌های آبان و آذر بوته‌­ها را به زمین اصلی در گلخانه منتقل کرده و در بستر کاشت به فاصله 25 تا 30 سانتي­متر کشت مي‌­کنند. در بستر اصلی گلخانه نيز مقدار 3 تا 5 کيلوگرم کود کامل شيميايي در 100 متر مربع به بستر داده مي­‌شود. درجه حرارت گلخانه را ابتدا بین 8 تا 12 درجه سانتي­گراد تنظيم کرده و با افزايش شدت نور، درجه حرارت را افزایش داده و به 15 تا 20 درجه سانتي­گراد مي‌­رسانند.

البته در این مرحله بسته به نوع رقم مي­توان درجه حرارت را به 8 درجه سانتي­گراد کاهش داد. بلافاصله پس از کاشت نشاء در گلخانه، عملیات آبیاری بوته­‌های توت فرنگی با دقت و به اندازه کافی بایستی انجام گیرد. در آبياري توت فرنگي گلخانه­‌اي بايد دقت شود که زمين به طور يکنواخت مرطوب شود و ترجیحاً از آبیاری­‌های تحت فشار (خصوصاً قطره­ای) استفاده شود.

عمق کاشت نشاء توت فرنگی بایستی مناسب (نه خیلی عمیق و نه کم عمق) باشد. در کشت­‌های گلخانه­‌ای در مترمربع حدود 6 بوته کشت می­‌شود. به منظور جلوگيري از خطر پوسيدگي ميوه در اثر رطوبت زياد، تهویه گلخانه باید به موقع انجام گیرد (به وسیله حرارت خشک، رطوبت اضافی را کاهش داد).

براي انجام عملیات گرده‌­افشاني و تلقيح بهتر گل­‌هاي توت­‌فرنگي و تولید بهینه در گلخانه، مي­توان براي هر 1000 مترمربع سطح زيرکشت، يک کندوي زنبور عسل یا زنبور بامبل در گلخانه قرار داد.

در صورت عدم امکان بکارگیری زنبور بامبل، گرده‌­افشانی به کمک دست، با تکان دادن آرام و ملایم گیاهان و گل­ها توسط کارگران در بهبود گرده­‌افشانی در گلخانه مؤثر خواهد بود.

خصوصیات نشاي سالم و استاندارد توت فرنگی:

استفاده از نشاء مرغوب، اصیل و سالم یکی از راه‌­های موفقیت در کشت و پرورش توت فرنگی محسوب می­‌شود. نشاء توت فرنگی را بایستی از مؤسسه­‌ها و نهالستان­‌های مورد اطمینان تهیه و دقت نمود که اصالت ژنتیکی آن بر اساس نوع رقم معرفی شده رعایت شده، آلوده به بیماری­‌ها و آفات به ویژه بیماری‌­های ویروسی نباشد.

نشاء گلدانی باید از نظر رشد در مرحله 2 تا 4 برگی و دارای یک جوانه مرکزی قوی بوده و طول ریشه آن بیش از 5 سانتی­متر باشد. در صورتی که نشاء به صورت ریشه لخت و عریان باشد، باید برگ­های آن حذف و فقط دارای یک جوانه مرکزی قوی با ریشه فراوان و سالم باشد.

مرحله داشت توت فرنگی :

- حذف دستک­‌ها (رانرها) جهت تقویت میوه‌­دهی بوته‌­ها:

قطع ساقه­‌های رونده در فصل رشد برای جلوگیری از ظریف شدن بوته‌­های مادری و بهبود کیفیت و کمیت تولید میوه لازم است. ساقه‌­های گل­‌دهنده در ماه­‌های اول کشت باید از روی گیاه حذف شوند تا بوته توت فرنگی قوی‌­تر گردد.

- استفاده از کودهای کامل (عناصر میکرو و ماکرو) در تغذیه گیاه:

تغذیه گیاهان با کمک آبیاری یکی از روش‌­های مؤثر در تغذیه گیاهان استقرار یافته است. این روش را در گلخانه و کشت بدون خاک می­توان به کار برد. در این روش عناصر غذای توصیه شده به اندازه نیاز در آب با کیفیت حل می­‌شود و با روش آبیاری قطره­ای به گیاهان رسانده می­‌شود.

استفاده از محلول­ پاشی برگی ترکیبات کودی (مانند کلرید کلسیم، سولفات روی یا آهن، نیترات آمونیم و ...) به عنوان یک تیمار موثر برای تکمیل نیازهای اساسی تغذیه­‌ای توت فرنگی در نظر گرفته می‌­شود، اما جایگزین سیستم کوددهی از طریق ریشه­‌های توت­‌فرنگی نیست.

معمولاً محلول پاشی برگی با شروع رشد زایشی گیاه و ایجاد گل­‌ها انجام می­‌گیرد و با فواصل دو تا سه هفته­‌ای تکرار می‌­شود.

- انجام آبیاری مناسب:

این گیاه به آب فراوان احتیاج دارد (مخصوصاً در دوره رسیدن میوه)، در غیر این صورت میوه‌­ها کوچک باقی می‌­مانند. از آنجا که توت فرنگی گیاهی با ریشه­‌های کم عمق است برای تضمین عملکرد قابل قبول، وجود رطوبت دائمی در منطقه ریشه ضروری است. زمان بحرانی از لحاظ آبیاری و حفظ رطوبت کافی، در طول دوره رشد میوه است. تنش آبی در این زمان باعث ریزشدن میوه­‌ها و کاهش عملکرد محصول می­‌شود.

بهره­‌برداران باید در عین حالی­که رطوبت کافی بستر را حفظ می­‌کنند، رطوبت داخل محدوده گیاه در طی گل‌دهی و میوه‌دهی را کاهش دهند تا از وقوع پوسیدگی میوه جلوگیری به‌­عمل آید. در مورد کشت هیدروپونیک توت فرنگی، نحوه مدیریت آب و محلول غذایی بر اساس اصول سیستم هیدوپونیک بوده و تعیین ترکیب محلول غذایی و نحوه و تواتر گردش محلول بر اساس شیوه انتخاب شده در سیستم هیدروپونیک متفاوت می‌­باشد.

در کشت بدون خاک، برای 10 تا 14 روز گیاهان تنها با آب، آبیاری می­‌شوند و پس از استقرار کامل و تولید دو برگ محلول غذایی اضافه می­‌گردد.

- کنترل به موقع بیماری‌­ها، آفات و علف­‌های هرز

علف‌­های هرز:

علف‌­های هرز ضمن مصرف آب و مواد غذایی و محدود کردن فضای رشد توت فرنگی، پناهگاه مناسبی برای انواع آفات مانند کنه و شته بوده و موجب تشدید و توسعه بیماری­هایی چون پوسیدگی میوه و سفیدک می‌­گردند.

وجود علف­‌هرز گلدار در زمان تشکیل میوه موجب اختلال در گرده­‌افشانی زنبور عسل شده و باعث تولید میوه‌­های بدشکل و توخالی ناشی از عدم تلقیح مناسب و کاهش عملکرد می‌­شود.

آفات و بیماری‌­های مهم توت فرنگی:

از مهم­ترین آفات توت فرنگی می­توان به سوسک توت فرنگی، شته، کنه تارتن، سرخرطومی جوانه، زنجره، سن، تریپس، طوقه‌­بر و غیره اشاره نمود.

مدیریت سوسک توت فرنگی:

بسترهای توت فرنگی و همچنین علف­‌های هرز با حذف بوته‌­های مسن و بقایای گیاهی دیگر تمیز شده، میوه­های ناسالم و در حال پوسیدن جمع­‌آوری و حذف شوند. استفاده از زنبورهای پارازیت و همچنین برخی از سموم موجب کنترل این سوسک­‌ها می‌­شوند.

 مدیریت طوقه­‌خوار توت فرنگی:

این آفت اساساً به واسطه حمل گیاهان آلوده انتشار می‌­یابد، بنابراین باید در انتقال نشاء دقت نموده و بوته­‌های آلوده را حذف کرد.

مدیریت شته ریشه توت فرنگی:

سموم شته­‌کش جمعیت­‌های روی قسمت هوایی گیاه را می­‌تواند کاهش دهد.

مدیریت کنه تارتن توت فرنگی:

آبیاری مرتب (افزایش رطوبت) از روش­‌های موثر در کنترل کنه توت فرنگی هستند. با رسیدن جمعیت کنه­‌ها به آستانه زیان اقتصادی بایستی سمپاشی انجام گیرد. استفاده از سمومی نظیر آبامکتین، فن­پیروکسی­میت، آپولو (کلوفنتزین)، سان­مایت (پیریدابن)، بی­فنازیت و غیره مفید است.

بیماری­‌های مهم توت فرنگی:

از مهم­ترین بیماری‌­های قارچی توت فرنگی می­توان به سفیدک پودری، کپک (پوسیدگی خاکستری یا بوتریتیس) و سوختگی برگ توت فرنگی اشاره نمود.

مدیریت سفیدک پودری:

جمع‌­آوری و حذف بقایای آلوده، استفاده از ارقام مقاوم، ایجاد نور کافی بین بوته­‌ها و داخل بوته­‌ها، کنترل بیولوژیکی با استفاده از قارچ Ampelomyces quisqualis (با نام تجاری AQ10)، سمپاشی با قارچ­کش­‌های بنومیل یا کاپتان در زمان میوه­‌دهی می­‌تواند مفید ­باشد.

مدیریت کپک یا پوسیدگی خاکستری:

مواردی از جمله رعایت فاصله کاشت مناسب، دقت در زمان و میزان کوددهی، نوردهی و زهکشی مناسب، برداشت به موقع میوه، جمع‌­آوری بوته­‌های آلوده و از بین بردن آن‌ها، کنترل شیمیایی با سموم مناسب مانند پیری­متانیل، سولفات مس + فسفیت پتاسیم، بوسكاليد + پيراكلواستروبين در کنترل این بیماری مفید می­‌باشند.

سوختگی برگ توت ­فرنگی:

شامل استفاده از ارقام مقاوم، جمع‌­آوری بقایای گیاهی آلوده، تهویه مناسب و نور کافی، استفاده از نشاءهای سالم، کنترل علف‌­های هرز و کنترل شیمیایی با سموم مناسب از قبیل تیوفانات­متیل می‌­باشد.

با توجه به بافت میوه توت فرنگی که شدیداً جاذب مواد شیمیایی است و بدلیل رسیدن سریع هر چین میوه و برداشت­‌های متوالی با فواصل زمانی کم، حتی‌­الامکان عدم استفاده از سموم شیمیایی توصیه می­‌گردد.

برداشت توت فرنگی:

برداشت میوه‌­ها به صورت یک روز در میان صورت می­‌گیرد. از برداشت میوه­‌ها در زمانی که بوته­‌ها و میوه‌­ها مرطوب هستند باید خودداری گردد. بلافاصله پس از برداشت، میوه­‌ها باید خنک شده و در انبار سرد (نزدیک به صفر درجه سانتی­گراد) نگهداری شوند.

در ارقام گلخانه‌­ای برداشت میوه در طول سال بطور مرتب انجام می­‌شود. میوه توت فرنگی بایستی در حالت کاملاً رسیده و یا زمانی که 75 درصد سطح آن رنگ گرفته است، برداشت شود.

البته زمان دقیق برداشت میوه توت فرنگی بسته به نوع رقم و نوع مصرف میوه متفاوت است. برداشت برای بازار محلی در زمان رسیدن کامل میوه (رنگ قرمز میوه کامل شده) و برای انتقال یا صادرات میوه به بازارهای دوردست، در زمانی که میوه سه چهارم رنگ نهایی خود را داشته باشد انجام می‌­گیرد.

توت فرنگی را در زمان برداشت همراه کاسبرگ به عنوان محافظ در افزایش میزان ماندگاری توت فرنگی برداشت می­‌کنند.