آفت ملخ صحرایی و راه های مبارزه با آن

از جمله آفات مهم گیاهان و محصولات کشاورزی، انواع ملخ‌­ها هستند که به عنوان آفت درجه یک در تمام دنیا شناخته می­‌شوند. ملخ‌­های صحرایی از جمله خطرناک‌­ترین آفات مهاجر گیاهی از حیث میزان تراکم، تکثیر، هجوم و خسارت هستند که در جنبه‌­های بین­‌المللی، منطقه­‌ای و ملی خسارات گسترده‌­ای بر عرصه‌­های کشاورزی و منابع طبیعی به‌­ویژه مراتع به­‌عنوان مهم‌­ترین منبع تغذیه دام­‌ها برجای می­‌گذارند.

در ایران تالاب جازموریان و مناطقی از غرب و جنوب غرب سیستان و بلوچستان کانون­‌های دائمی ملخ در ایران محسوب می­‌شوند. اگر در استان­‌های جنوبی، مبارزه با ملخ­‌های صحرایی به‌­صورت کامل و صحیح صورت نگیرد، ممکن است به استان­‌های مرکزی و شمالی کشور نیز نفوذ کنند.

تحمیل هزینه­‌های مستقیم برای تأمین سموم دفع این آفت، عملیات پیمایشی و هزینه‌­های اداری، به خطر افتادن امنیت غذایی جامعه به‌­سبب کاهش احتمالی تولیدات دامی و کشاورزی و همچنین در معرض خطر قرار گرفتن سلامت انسان­‌ها و محیط زیست به ­علت مصرف اجتناب‌­ناپذیر سموم شیمیایی، از جمله پیامدهای منفی تهاجم طغیانی ملخ­‌های صحرایی به­‌شمار می‌­روند.

لذا مبارزه کافی و به­‌موقع با این نوع ملخ­‌ها و برنامه‌­ریزی مناسب برای کنترل آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. از جمله دلایل اهمیت مبارزه با آفت ملخ صحرایی می‌­توان به قدرت پرواز زیاد، جمعیت­‌های چند صد میلیونی تا چند میلیاردی این حشره در فاز مهاجری، قدرت زاد و ولد زیاد، قدرت انتشار جغرافیایی وسیع، قدرت تغذیه بالا، پلی فاژ بودن آفت، مدیریت تلفیقی سخت­‌تر آن نسبت به سایر آفات و توانایی این آفت در تغییر رفتار، رنگ و فیزیولوژی اشاره نمود.

مشخصات ظاهری ملخ صحرایی

ملخ صحرایی با نام علمی Schistocerca gregaria یکی از مضرترین انواع ملخ­‌ها و از رده ملخ­‌های بالدار است و در راسته Orthoptera یا راست‌­بالان قرار دارد. ملخ صحرایی نوعی لوکاست (Locust) است. لوکاست­‌ها از خانواده ملخ‌­های شاخک کوتاه هستند.

بیشتر ملخ‌­هایی که جزء آفات گیاهی محسوب می‌­شوند، در این خانواده قرار دارند. بدن تمام ملخ‌­ها از سه قسمت سر، سینه و شکم تشکیل شده است. در روی سر یک جفت شاخک وجود دارد که اشیاء را با لمس یا بو کردن تشخیص می­‌دهد.

دهان حشره از لب بالایی، یک جفت آرواره سیاه و سخت و دندانه دار برای بریدن غذا، یک جفت آرواره ثانویه برای کمک به نگهداشتن غذا و یک لب پائینی تشکیل شده است. ملخ­‌ها سه جفت پا دارند که دو جفت برای حرکت و یک جفت که بزرگتر است (پای عقبی­) برای جهیدن و پریدن به کار می‌­رود. بال جلویی در ملخ‌­ها سخت بوده و در زمان استراحت بال عقبی که نرم است را مثل بادبزن می­‌پوشاند.

اندام شنوایی روی شکم قرار دارد و حشره را قادر می­‌سازد صداها را از حدود 2 متری بشنود. بدن در ملخ­‌های کامل انفرادی به رنگ مایل به سبز و در ملخ‌­های کامل مهاجر به رنگ‌­های قهوه‌­ای روشن مایل به خاکستری، مایل به قرمز، زرد مایل به قرمز و زرد می‌­باشد. نرها کوچک‌تر از افراد ماده بوده و طول بدن در نرها 55 - 45 و در ماده‌­ها 72-50 میلی­متر است.

نمایی از ملخ صحرایی

رفتارشناسی ملخ صحرایی

ملخ صحرایی دارای سه فاز انفرادی (Solitarious)، بینابین یا گذرا (Transient) و مهاجر (Gregarious) است. هنگامی که تراکم آنها پایین باشد در فاز انفرادی‌اند و زمانی که جمعیت آن‌ها زیاد شد، به صورت گروه‌­های انبوه درآمده و حالت مهاجر پیدا می­‌کند. عبور از فاز انفرادی به فاز مهاجری را فاز بینابین می‌­نامند.

اگر در این فاز تراکم ملخ صحرایی افزایش یابد، به‌صورت گروهی و تجمعی در آمده و مهاجر می‌­شوند و اگر از تراکم­‌شان کاسته شود، پراکنده می‌­شوند و به سمت انفرادی حرکت می‌کنند. ملخ­‌های صحرایی در فاز انفرادی خسارت چندانی به دنبال ندارند، ولی بیشترین میزان خسارت در مرحله مهاجر رخ می‌­دهد.

ملخ­‌های صحرایی انفرادی اغلب پس از یک دوره خشک­سالی گسترده، با بارش‌­های دوره ­ای مناسب و فراهم شدن زمینه گسترش پوشش گیاهی با رهاسازی مواد شیمیایی خاص روی یکدیگر تأثیر متقابل می­‌گذارند که باعث می‌­شود رفتار، شکل و رنگ این حشرات تغییر کند و به یکدیگر نزدیک شده و وارد فاز تهاجمی شوند. تغییر در رفتار ملخ صحرایی در مدت زمان کوتاهی اتفاق می­‌افتد.

رنگ و شکل نشان می­‌دهد که ملخ صحرایی در چه فاز رفتاری است، ولی نشان‌­دهنده اینکه در آینده چه نوع رفتاری خواهد داشت، نیست. بنابراین رفتار آفت مهم­‌ترین ابزار جهت تصمیم­‌گیری برای مبارزه با آفت است.

ملخ صحرایی بالدار نابالغ مهاجر.

ملخ صحرایی بالدار بالغ مهاجر.

چرخه زندگی ملخ صحرایی

طول دوره زندگی ملخ­‌های صحرایی بسته به شرایط آب و هوایی و اکولوژیکی بسیار متغیر است، ولی عموماً مجموع چرخه زندگی آنها بین سه تا پنج ماه طول می­‌کشد. چرخه‌­ی زندگی ملخ‌­های صحرایی مانند سایر ملخ‌­ها بوده و شامل مرحله تخم، پوره و حشره بالغ می‌­باشد.

زمستان­‌گذرانی این حشره به صورت تخم بوده و دارای پنج سن پورگی می­‌باشد. این آفت دارای 3 نسل در سال است. دوره تخم‌­ریزی آنها 10 تا 65 روز و طول دوره پورگی به­‌طور متوسط 36 روز است. طبق ادعای بیشتر کارشناسان، این ملخ­‌ها در حدود 10 روز بالغ و وارد مرحله تخم‌­ریزی می­‌شوند و تخم‌­های خود را در دسته‌­های 100-20 تایی در خاک­‌های شنی با عمق 10 تا 15 سانتی‌متر به هم می­‌چسبانند. هر حشره ماده در طول حیات خود حداقل سه مرتبه تخم‌­ریزی می­‌کند و جمعاً نزدیک به 400 تخم می­‌گذارد. تخم‌­ها شبیه دانه برنج بوده و به‌شکل خوشه موز کنار هم قرار داده می‌­شوند. بعد از تخم‌­گذاری در حفره ایجاد شده، روی آن را با خاک می‌­پوشاند. تعداد تخم درون کیسه تخم در فاز مهاجر کمتر از 80 عدد و در فاز انفرادی 160-90 عدد است. در بهترین شرایط دمایی و محیطی حدود 20-16 عدد از تخم‌­ها به حشره کامل تبدیل می‌­شوند.

جفت­‌گیری ملخ صحرایی

نحوه تخم‌­ریزی ملخ صحرایی و کیسه تخم

پوره­‌ها بعد از خارج شدن از کیسه تخم، بلافاصله پوست‌­اندازی خود را در سطح خاک انجام داده و در ادامه 5 مرحله پورگی را طی خواهند کرد و چند مرحله پوست‌­اندازی خواهند داشت. بعد از آخرین پوست­‌اندازی، حشره کامل نابالغ ظاهر می‌­شود.

اگر پوره‌­ها سبز بودند در فاز انفرادی، اگر سبز و سیاه بودند در فاز بینابینی و اگر سیاه و یا زرد و سیاه بودند در فاز مهاجر هستند. میزان فعالیت آفت از سن دو به بعد افزایش می­‌یابد.

پوره‌­ها در سنین 4 و 5 حداکثر یک کیلومتر در ساعت و جمعا 4 تا 8 کیلومتر در روز مهاجرت می‌­کنند. پوره‌ها معمولاً شب‌­ها روی بوته­‌ها و گیاهان به‌سر می‌­برند و روزها مجدداً به روی زمین برمی­‌گردند. صبح­‌ها پس از گرم شدن هوا تغذیه پوره­‌ها آغاز می­‌شود و وقتی هوا خیلی گرم شد، تغذیه آنها کاهش یافته و دوباره نزدیک غروب آفتاب که هوا خنک می­‌شود مجدداً افزایش می‌­یابد. میزان تغذیه در سن یک پورگی کم و در سن 5 به حداکثر می‌­رسد. ملخ صحرایی نسبت به درخت سنجد ترجیح غذایی دارد.

از راست به چپ به ترتیب : پوره انفرادی، پوره بینابینی و پوره مهاجر ملخ صحرایی

 

نحوه خسارت

ملخ صحرایی گونه‌­ای چند نوع ­خوار (پلی فاژ) است و دستجات این ملخ­‌ها (به خصوص در حالت مهاجر) چه به­‌صورت پیاده ­(پوره­‌ها) و چه به‌­صورت پروازی (حالت­‌های بالغ و نابالغ بالدار)، از هر چه سر راهشان باشد از قبیل گیاهان یکساله شامل انواع علف­‌های هرز، علوفه، غلات (گندم، جو، ذرت، برنج و...)، صیفی‌­جات و سبزی­‌جات، گیاهان مرتعی، انواع درختچه‌­ها و درختان مثمر و غیرمثمر، تغذیه می­‌کنند و آن را به طور کامل از بین می‌­برند و برحسب نوع گونه، از برگ، شاخه، ساقه، گل، دانه، میوه و پوست گیاهان تغذیه می­‌کنند.

هر ملخ صحرایی می‌­تواند به طور متوسط، روزانه به اندازه وزن بدن خود (2 گرم) از مواد گیاهی تغذیه کند. در صورتی که اجتماع ملخ‌­ها متشکل از میلیاردها ملخ در نظر گرفته شود، خسارت سنگینی به محصولات وارد می‌کند. علاوه بر خسارت ناشی از تغذیه گیاهان، ملخ صحرایی با فضولات خود گیاهان و محصولات آنها را آلوده می­‌کند. بیشترین خطر ملخ صحرایی در کشور، اردیبهشت ماه است که نسل جدید در مناطق جنوبی شکل می­‌گیرد، بنابراین پایش‌­ها باید تا آن زمان ادامه یابد.

کنترل آفت ملخ صحرایی

مبارزه مکانیکی:

شامل حفر کانال در مسیر حرکت دستجات پوره ملخ و گاهی نیز به عنوان آخرین راه‌­حل با استفاده از شاخه درختان به پوره­‌ها ضربه وارد می‌­آورند تا آنها را از محصول دور نگه دارند.

این دو روش تنها در زمانی که آلودگی کم باشد می‌­تواند مؤثر باشند. یافتن و خارج نمودن کپسول تخم ملخ از خاک نیز روش دیگر مبارزه مکانیکی است که این روش نیز به نیروی کار زیاد نیاز داشته و چندان مؤثر نیست.

مبارزه بیولوژیکی:

استفاده از قارچ‌­ها (Metarhizium anosoplia) و دشمنان طبیعی از جمله پرندگان به­‌ویژه سار گلوقرمز و همچنین حشراتی مانند شیخک و Tettigonia viridissima نیز با حمله به پوره‌­ها از آنها تغذیه می‌کنند.

مبارزه شیمیایی:

انواع روش­‌های مبارزه شیمیایی با ملخ صحرایی شامل طعمه‌­پاشی، گردپاشی و افشانه‌­ای می‌­باشد. سم‌مصرفی برای مبارزه با ملخ­ صحرایی شامل:

فنیتروتیون (سومیتون) به صورت امولسیون 50% به نسبت یک لیتر در هکتار، فنیتروتیون ULV  %96 به نسبت نیم لیتر در هکتار، مالاتیون 57% به نسبت یک لیتر در هکتار به صورت محلول­پاشی روی پوره‌­های سنین پایین با تراکم کم و چنانچه تراکم زیاد باشد حداکثر 1/5 لیتر در هکتار مصرف ­گردد. دیفلوبنزورون ULV %45 با نام تجارتی دیمیلین به میزان 250-200 سی سی در هکتار می‌­تواند مورد استفاده قرار گیرد.

به‌کارگیری سموم دیگر در مبارزه با ملخ‌­ها، مانند دیازینون، دسیس و مالاتیون تکنیکال در گزارش‌ها استان­‌ها مشاهده می­‌شود. سم دلتامترین به صورت ULV و امولسیون 2/5% بیشترین سهم را در مبارزه با ملخ صحرایی در استان فارس داشته است و میزان مصرف آن حدود 700 سی­سی در هکتار و نتایج آن کاملاً موفقیت‌­آمیز بوده است. اخیراً سازمان حفظ نباتات غلظت 1 لیتر در هکتار این سم را توصیه کرده است.

در صورت وجود هرگونه سؤال می‌توانید از قسمت مشاوره تلفنی کشاورزی و یا مشاوره کشاورزی آنلاین استفاده نمایید. تا کارشناسان آریس در سریع‌ترین زمان ممکن پاسخگوی شما عزیزان باشند.

منابع

- محمد مهدی قاسمی، حسین پژمان، حمید دبیری. پایش و مبارزه با ملخ صحرایی : مجموعه اقدامات تجارب دستاوردهای سازمان جهادکشاورزی استان فارس سال زراعی. سازمان جهاد کشاورزی استان فارس.
- علی بابعلی فشكی. بيولوژی و رفتار ملخ صحرايی. وزارت جهاد كشاورزی، سازمان حفظ نباتات.
- علی قنبری شیرسوار. پیشگیری و مبارزه با آفت ملخ‌های صحرایی.
- محسن بابایی، جمال محمد ولی سامانی،  محمدحسین معادی رودسری، محمدتقی فیاضی و محمود چالاکی. چالش‌ها و راهکارهای پیشگیری و مبارزه با آفت ملخ‌های صحرایی. معاونت پژوهش‌های زيربنايی و امور تولیدی.