ریزش گل و‌ میوه در مرکبات و درختان سردسیری و نحوه کنترل آن

درختان میوه دارای تنوع فراوان در انواع شرایط آب و هوایی از گرمسیری تا سردسیری می‌باشند. مقاومت گیاهان به سرما، خشکی یا کم‌­آبی امری ذاتی است که سبب پرورش و رشد بهتر بعضی درختان در مناطق سردسیری می‌شود. بنابراین انتخاب نهال مناسب برای کاشن در مناطق سردسیری اهمیت دارد.

از جمله درختان میوه مناطق سردسیری می‌توان به گردو، گیلاس، سیب، به، انگور، زردآلو و آلو اشاره کرد. در مقابل گیاهان سردسیری گیاهان مناطق گرمسیری نظیر مرکبات قرار دارند که به سرما حساس بوده و از جمله آن‌ها می‌توان به نارنگی، پرتقال، لیمو و نارنج اشاره کرد. در این مقاله از آریس قصد داریم تا شمارا با عوامل ریزش گل و میوه در مرکبات و درختان سردسیری آشنا کنیم.

ریزش گل و میوه

ریزش به معنای جدا شدن خودبخودی اندام‌های مختلف از گیاه است و ریزش گل و میوه از مسائل شایع در درختان سردسیری و گرمسیری می‌باشد که در صورت شدید بودن سبب کاهش محصول شده و خسارت اقتصادی به دنبال دارد.

شدت ریزش گل و میوه بسته به رقم، شرایط آب و هوایی و نوع تغذیه متفاوت است و هرچه تاریخ شکوفا شدن گل‌ها زودتر باشد با ریزش بیشتری همراه خواهد بود.

عوامل مؤثر در ریزش گل و میوه در مرکبات و درختان سردسیری

درختان در فصل زایشی گل‌های زیادی تولید می‌کنند و از آنجایی که درخت توان کافی برای تامین مواد غذایی و تبدیل تمام گل‌ها به میوه را ندارد در نتیجه تعدادی از گل‌ها طبق پدیده خودتنکی به طور طبیعی ریزش می‌کنند.

اما ریزش غیرعادی و بیش از حد گل‌ها نگران­‌کننده بوده و باردهی اقتصادی را تهدید می‌کند. این فرایند علاوه بر مرکبات در سایر درختان سردسیری نظیر گیلاس و گردو نیز اتفاق می‌افتد و گل‌هایی که خارج از توان پرورش درخت هستند دچار ریزش می‌شوند.

• درجه حرارت: گرمای زیاد با ایجاد تنش رطوبتی و خروج آب از درخت و همچنین تاثیر در گرده‌افشانی سبب ریزش گل و میوه می‌شود. سرمای بیش از حد قبل از دوره تشکیل میوه نیز با تحریک ریزش همراه است.
• گرده­‌افشانی: عدم گرده ­افشانی مناسب و اختلال در آن از علل ریزش گل‌های تلقیح نشده و میوه‌چه‌هایی با تلقیح ناقص است.
• تنش آبی: کم‌­آبی در درختان مرکبات با افزایش گل‌های عقیم سبب ریزش گل‌ها می‌شود و در زمان رشد میوه سبب کاهش آب میوه و ریزش آن می‌گردد. شرایط غرقاب در ریشه درخت نیز با ایجاد اختلال در تنفس ریشه با ریزش گل و میوه همراه است.
• نوع رقم: ارقام بی‌بذر مرکبات بیشتر از سایر ارقام دچار ریزش می‌شوند. فراوانی گل‌های نر نیز تا حدودی به رقم بستگی دارد. بعضی از ارقام درختان ذاتاً حساسیت بیشتری به ریزش دارند و باید از ارقام مقاوم به ریزش در احداث باغ میوه استفاده شود.
• تغذیه و کوددهی درخت: کوددهی و تغذیه مناسب از عوامل مؤثر در رشد میوه با کیفیت و کاهش ریزش و تلفات می‌باشد. استفاده بیش از حد کود ازت سبب افزایش رشد رویشی و سبزینگی و کاهش گلدهی می‌شود. کمبود ازت نیز با ضعیف شدن گیاه و کاهش گلدهی و ریزش همراه است. لذا استفاده بهینه از کودها در تغذیه درختان میوه اهمیت دارد. کمبود عناصر بر و روی نیز ریزش میوه را تحریک می‌کند. محلول‌پاشی عناصر ریزمغذی و استفاده از کود فروت­ست در زمان تولید گل و میوه اهمیت دارد.
• آفات و بیماری: تغذیه آفات و آلودگی درخت به بیماری‌‌ها با ریزش گل و میوه همراه است و آفاتی نظیر شپشک‌ها، کنه شرقی مرکبات و مگس میوه و بیماری‌هایی نظیر پوسیدگی قهوه‌ای و شانکرها با ایجاد خسارت و ریزش میوه همراه هستند.

بنابراین توجه به موارد فوق در درختان سردسیری و مرکبات و شناسایی دلیل ریزش گل و میوه همراه با هرس صحیح و اصولی، کنترل به موقع آفت و بیماری‌ها و تغذیه مناسب درختان، ریزش غیرطبیعی را مهار کرده و از خسارت‌های آن می‌کاهد.

دوره‌های ریزش در مرکبات

شروع ریزش گل‌ها در مرکبات سه الی چهار هفته بعد از ظهور گل‌ها می‌باشد و گل‌هایی که به صورت ناقص تلقیح شده‌ و یا گرده‌­افشانی نشده‌­اند می‌ریزند.

دومین مرحله با ریزش میوه‌چه‌ها همراه است. میوه‌هایی که تلقیح آن‌ها به خوبی انجام نشده است دارای جنین ناقص بوده و هورمون‌های کمی دارند و درخت توان نگهداری آن‌ها را نداشته و در نتیجه دچار ریزش می‌شوند.

در مراحل بعدی میوه‌های جوان بر سر جذب مواد غذایی رقابت داشته و بروز تنش‌های محیطی مانند گرمای هوا همراه با کم‌­آبی سبب ریزش مجدد تعدادی از میوه‌ها می‌گردد. این ریزش در واقع تنک طبیعی درخت است که با حذف میوه‌های اضافه سبب تولید میوه‌هایی با کیفیت بیشتر می‌شود. آخرین مرحله به ریزش قبل از برداشت معروف است که امری غیرطبیعی بوده و با خسارت اقتصادی همراه است.

کنترل ریزش گل و میوه در مرکبات

گام اول در کنترل و مهار ریزش گل و میوه در درختان، شناخت دلایل و عوامل دخیل در این امر است که ریزش غیرطبیعی را به دنبال دارد. رعایت نکات زیر در باغداری مرکبات میزان ریزش را تا حد قابل توجهی کنترل می‌نماید.

• هرس اصولی و به موقع درختان با حذف شاخه‌های خشک، بیمار غیربارور سبب کاهش رقابت بین شاخه‌ها و رسیدن موادمغذی کافی به بخش‌های زایشی می‌گردد.
• کوددهی مناسب با توجه به نیاز درختان و با مدیریت میزان ازت، میزان متعادلی از عناصرغذایی را در اختیار درخت قرار می‌دهد. کمبود یا بیش بود ازت سبب کاهش گلدهی و یا تحریک ریزش می‌شود، لذا توصیه کودی با توجه به آزمون خاک و برگ سبب ایجاد تعادل در برنامه کودی می‌شود.
• کنترل آفات و بیماری‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بیماری‌هایی نظیر انواع پوسیدگی‌ها با ریزش شدید گل و میوه همراه هستند در نتیجه مدیریت صحیح باغ و کاربرد به موقع سموم از شدت خسارت و ریزش گل و میوه می‌کاهد.

رعایت این نکات در درختان میوه سردسیری نیز حائز اهمیت می‌باشد. استفاده و محلول‌پاشی هورمون‌های مصنوعی نظیر نفتالین استیک اسید به ریزش میوه‌های سردسیری نظیر سیب و گلابی قبل از برداشت کمک کرده و زیانی برای محصول به دنبال ندارد.

کاشت ارقام گرده افشان و تقویت گرده افشانی با رهاسازی زنبورهای عسل نیز از شدت ریزش مرحله دوم می‌کاهد. شخم و چالکود غیراصولی نیز با آسیب به سیستم ریشه‌ای درخت سبب اختلال در جذب مواد مغذی و ریزش گل و میوه می‌شود.