هیدروپونیک چیست؟ آشنایی با فواید و معایب کشت هیدروپونیک

در کشت هیدروپونیک تنها راه تغذیه گیاهان، تامین آب و محلول مغذی است که با روشی پیچیده‌تر از کوددهی گیاهان در خاک انجام می‌گیرد.

بستر کشت

هیدروپونیک (Hydroponic)

هیدروپونیک یا آبکشت یکی از روش‌های نوین و خلاقانه در تولید محصولات کشاورزی است که امکان تولید محصولات گوناگون را بدون نیاز به بستر خاک در فضای بسته و در هر منطقه‌ای فارغ از نوع اقلیم و نوع خاک فراهم می‌سازد.

هیدروپونیک چیست؟

هیدروپونیک از ترکیب دو واژه hydro (آب) و ponos (کار) برگرفته شده است که در فارسی آبکشت نام گرفته است و به کاشت گیاه خارج از خاک و با استفاده از آب و مواد غذایی در محلولی سیال اطلاق می‌شود.

این سیستم در گلخانه‌ها کاربرد بسیار دارد و امکان کشت فارغ از تغییرات آب و هوایی را فراهم می‌سازد. کشت هیدروپونیک در واقع استفاده از هرگونه موادی غیر از خاک به عنوان بستر کشت گیاه می‌باشد. انواع مختلفی از گیاهان از جمله گیاهان دارویی، کاهو، سبزیجات، صیفیجات مثل توت‌فرنگی و فلفل، خیار، گوجه‌فرنگی و ... قابل کشت در سیستم هیدروپونیک می‌باشند.

کشت هیدروپونیک

فواید و معایب کشت هیدروپونیک

در این روش گیاهان در محلولی از آب و مواد مغذی رشد می‌کنند و بنابراین مزیت‌های زیادی را به همراه دارد. سرعت رشد محصولات در کشت هیدروپونیک نسبت به بستر خاکی بالاتر بوده و این روش در تمام فصول سال و در تمام مناطق کاربرد دارد. در این روش کشت گیاهان عملکرد بهتری داشته و علاوه بر این اینکه به فضای کمتری احتیاج داشته، آب کمتری نیز مصرف می‌شود.

در گلخانه‌های کشت هیدروپونیک نیازی به عملیات‌های زراعی نظیر شخمزدن و یا ضدعفونی بستر وجود ندارد و گیاهان از خسارت بسیاری از آفات و بیماری‌های خاکزاد حفظ می‌شوند و در نتیجه مصرف سموم و آفتکش‌هایی که می‌توانند باعث آلودگی خاک شوند کاهش می‌یابد و همچنین مشکل علف‌های هرز نیز برطرف می‌شود.

در این روش کنترل شرایط محیطی نظیر نور، دما و رطوبت نیز ساده‌تر انجام می‌گیرد و در نهایت ارزش غذایی محصولات تولید شده در گلخانه هیدروپونیک نسبت به محصولات کشت شده در خاک افزایش می‌یابد. از دیگر مزایای کشت هیدروپونیک می‌توان به برداشت آسان‌تر محصولات با توجه به پیشخوان‌های کشت اشاره کرد.

از جمله معایب این نوع کشت می‌توان به سرمایه زیادی که برای احداث گلخانه و تهیه تجهیزات مورد نیاز است اشاره کرد. همچنین به سبب وابسته بودن این سیستم به انرژی برق، در صورت قطع شدن برق گیاهان متوجه آسیب شده و بنابراین این سیستم نیازمند نظارت و مراقبت دائمی می‌باشد. در صورت بروز بیماری‌های ناشی از آب به سبب گردش مداوم آب کل مجموعه دچار آلودگی و خسارت می‌شود.

انواع سیستم های هیدروپونیک

انواع سیستم‌های هیدروپونیک

به طور کلی سیستم آبکشت به دو روش انجام می‌گیرد. در سیستم باز، محلول غذایی یکبار مورد استفاده قرار گرفته ولی در سیستم بسته محلول غذایی مجدد مورد استفاده قرار می‌گیرد و در واقع محلول در چرخه قرار گرفته و مواد غذایی تقلیل یافته به آن اضافه می‌گردد.

از انواع روش‌های سیستم بسته می‌توان به روش نوار غذایی (Nutrient film technique (NFT))، روش فتیله‌ای (Wicking system)، روش هواکشت (Aeroponic)، روش جزر و مدی (Ebb and Flow)، روش سیستم قطره‌ای (Drip irrigation) و روش غوطه‌وری (Deep water culture (DWC)) اشاره کرد. در کلیه این روش‌ها بستر حالت خنثی دارد و تغدیه توسط محلولی از پیش تعیین شده انجام می‌گیرد.

در روش غوطه‌وری ریشه‌ها در محلول آب و مواد مغذی غرق می‌شوند و هوا نیز داخل مخزن پمپ شده و ریشه آن‌ها را دریافت می‌کند. در سیستم هواکشت (آیروپونیک) محلول غذایی در هوا روی ریشه‌ها پاشیده می‌شود. در روش NFT کل ریشه در محلول غوطه‌ور نبوده و لایه نازکی از محلول غذایی به‌طور مداوم در اختیار گیاه قرار می‌گیرد و اکسیژن بیشتری نیز در اختیار ریشه قرار گرفته و در نتیجه عملکرد محصولات بهتر می‌شود.

محلول مغذی کشت هیدروپونیک

در کشت هیدروپونیک تنها راه تغذیه گیاهان، تامین آب و محلول مغذی است که با روشی پیچیده‌تر از کوددهی گیاهان در خاک انجام می‌گیرد و برای پرورش گیاهان در این محیط لازم است صد در صد مواد مورد نیاز جهت رشد گیاه فراهم گردد.

نسبت مواد مغذی مورد استفاده به نوع گیاه، مرحله رشدی، دما، نور و محصول نهایی بستگی دارد. غلظت مواد مغذی را می‌توان از طریق دستگاه هدایت‌سنج الکتریکی یا EC متر تعیین کرد و از آنجایی که جذب آب در گیاهان با فرایند اسمز انجام می‌گیرد، گیاهان به حرکت آب از محلول رقیق‌تر به محلول غلیظ‌تر متکی هستند و بنابراین اگر غلظت محلول مغذی مناسب نباشد، جذب آب با مشکل روبرو شده و گیاه خشک می‌شود. گام مهم بعدی در تهیه محلول مغذی اندازه‌گیری و تنظیم اسیدیته (pH) می‌باشد که بهترین سطح pH در سیستم هیدروپونیک بین 5/5 تا 6/5 می‌باشد.