مزایا و انواع کاربرد کود جلبک دریایی در کشاورزی

جلبک دریایی Seaweed

جلبک‌های دریایی به مجموعه‌ای از گیاهان آبزی گفته می‌شوند که در اعماق اقیانوس‌ها، دریاچه‌ها و برکه‌ها زندگی می‌کنند. ساحل­نشینان برای اولین بار از این جلبک‌ها استفاده می‌کردند. در واقع این ریز جلبک‌ها از قدیمی‌ترین ساکنین اقیانوس‌ها به شمار می‌روند و خلقت آنها پیش از تمامی گونه‌های جانوری و گیاهی بوده است. جلبک‌های دریایی به دو نوع تقسیم بندی می‌شوند که به آنها جلبک سبز و جلبک قهوه‌ای می‌گویند. جلبک‌های سبز در کناره‌های دریاچه­‌ها و عمق کم می‌رویند، اما جلبک‌های قهوه‌ای در کف دریا و مکان‌های عمیق امکان رویش دارند. در این مقاله  اطلاعات کاملی از مزایا و کاربردهای کود جلبک دریایی در کشاورزی را در اختیار شما قرار خواهیم داد.

ترکیبات جلبک دریایی

جلبک دریایی حاوی سیتوکینین (Cytokinin)، اکسین (Auxin)، جیبرلین (Gibberellin) و بتائین (Betaine) است. همچنین جلبک‌های دریایی حاوی بیش از 70 نوع عنصر معدنی (ازت، فسفر، پتاسیم)، پلی­ساکاریدها، آمینو اسیدها و فیبر می‌باشد. همچنین این موجودات زنده مانند سایر گیاهان روی زمین انواع مختلفی از مواد معدنی آنتی‌­اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها را در خود جای داده‌اند.

مزایای کاربرد کود جلبک دریایی در بخش کشاورزی

جلبک دریایی (Seaweed) در صنعت کشاورزی دارای تأثیرات شگفت ­انگیزی است. کاربرد جلبک دریایی در صنعت کشاورزی به عنوان کود بوده است که به قرن نوزدهم بر می‌گردد. کاربرد جلبک دریایی یا ریزجلبک‌ها به دلیل اینکه حاوی مواد معدنی و عناصر مغذی بسیاری هستند، در صنعت کشاورزی بسیار حائز اهمیت می­‌باشد.

جلبک دریایی حاوی فواید زیادی برای گیاهان است از جمله افزایش فعالیت میکروارگانیسم‌­های مفید خاک، کاهش آفات و جمعیت قارچ­های بیماری‌زا، افزایش توان گیاهان در مقابل تنش‌های محیطی و فیزیولوژیکی و غیره. کارایی فرآورده‌های حاصل از ریزجلبک‌ها به طور گسترده‌ای در صنعت کشاورزی مورد استقبال قرار گرفته است و سبب شده که کشاورزان محصولات با کیفیتی را ارائه دهند.

به دلیل میزان فیبر بالای موجود در جلبک‌ها و نرم کردن بافت خاک و حفظ رطوبت و همچنین به دلیل وجود مواد معدنی در آنها دارای اهمیت بسزایی در صنعت کشاورزی بوده و نقش بسیار مهمی را در اکوسیستم ایفا می‌کنند.

 جلبک دریایی حاوی بیش از هفتاد نوع مواد معدنی می­‌باشد. جلبک‌های دریایی دارای عناصر مغذی مانند ازت، پتاسیم، فسفر و برخی دیگر از عناصر کم‌­مصرف مورد نیاز گیاهان بوده و نقش مهمی را در بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی خاک از جمله افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی (Cation)، بهبود ظرفیت نگهداری آب و تعدیل pH خاک ایفا می‌کنند.

کشاورزانی که از این جلبک‌ها در صنعت کشاورزی خود بهره گرفته‌اند، شاهد افزایش جذب مواد غذایی خاک، افزایش مقاومت گیاهان در برابر آفات، افزایش جوانه­‌زنی و در نهایت افزایش محصول بوده‌اند.

ریز جلبک‌ها همچنین به دلیل داشتن عناصر مغذی نظیر فسفر و پتاسیم به عنوان کود زیستی، بیولوژیکی یا کود آلی (Organic fertilizer) مورد استفاده قرار می‌گیرند. مزیت کودهای بیولوژیکی نسبت به کودهای حیوانی یا شیمیایی به دلیل دارا بودن فعالیت‌های حیاتی آنهاست چرا که آنها از بین نرفته و دائماً تکثیر می‌شوند.

همچنین فاقد عوارض کودهای شیمیایی و حیوانی هستند. یکی دیگر از ویژگی­های منحصر به فرد جلبک‌های دریایی این است که این کودها از پتاسیم زیادی برخوردار بوده و علف‌های هرز و قارچ بیماری‌­زا ندارند و این مسئله در مقاومت گیاهان و سر زندگی آنها بسیار حائز اهمیت است.

جلبک‌ها حاوی هورمون‌های سیتوکینین، اکسین و بتائین هستند. یکی از هورمون های مهم گیاهی سیتوکینین‌ها هستند. آنها در تحریک و فعال‌سازی فرآیندهای رشد اولیه نقش مهمی را ایفا می‌نمایند. جلبک دریایی با دارا بودن این هورمون حیاتی سبب تحریک رشد با قدرت بیشتری شده و ریزمغذی‌ها را به برگ انتقال می‌دهد.

همچنین این هورمون روند پیری گیاهان را به تأخیر می‌اندازد. اکسین‌ها جزء اولین گروه هورمون گیاهی هستند که کشف شده و مورد استفاده قرار گرفتند. اکسین نقش مهمی را در گیاهان ایفا می نماید، مانند طویل شدن سلول­ها و اندام­ها، نورگرایی یا فتوتروپیسم (Phototropism) که گیاه را سمت نور برای رشد خم می‌کند و فعال ساختن لایه زاینده (germ layer). بتائین‌ها نقش مهمی را در پدیده اسمز ایفا می‌نمایند. در واقع به افزایش جذب گیاه کمک کرده و مانع از خشکی آن می‌شود.

مطالعات نشان داده شده است که استفاده از جلبک دریایی باعث افزایش محصول، افزایش جذب مواد غذایی خاک، افزایش مقاومت به آفات خاص، افزایش جوانه­‌زنی بذر و مقاومت در مقابل یخ‌­زدگی شده است.

اثرات جلبک دریایی بر رشد گیاهان

1- افزایش رشد ریشه گیاهان:

زمانی که دما کاهش می­یابد ظرفیت جذب آب و مواد معدنی توسط ریشه گیاه کم شده و در نتیجه کمبود مواد غذایی، رشد گیاه دچار اختلال می‌گردد. دمای پایین همچنین سبب کاهش سنتز آدنوزین تری فسفات یا ATP (Adenosine triphosphate) و برخی ویتامین‌های ریشه شده و در نهایت رشد ریشه را کم می‌کنند. از آنجایی که جلبک دریایی حاوی بتائین (Betaine)، مانیتول (Mannitol) و غیره است، مانع از تنش دمایی شده و اختلال در رشد ریشه و در نتیجه کاهش رشد گیاه را کم می‌کند.

2- افزایش کلروفیل و فتوسنتز:

محلول­پاشی عصاره ریزجلبک‌ها روی گیاهان، فتوسنتز را تحریک کرده و با بهبود فرآیند کلروفیل­سازی جلوی زردی برگ­ها را گرفته و باعث افزایش کارایی فتوسیستم می‌گردد. مطالعات مختلف نشان داده که استفاده از عصاره جلبک دریایی به دست آمده در گیاهان تحت تیمار باعث افزایش میزان کلروفیل برگ می‌شود که به دلیل وجود آمینوبوتیرات، گلایسین بتائین و بتائین در عصاره استخراج شده می‌باشد.

همچنین محلول­پاشی عصاره جلبک دریایی با تحریک فتوسنتز منجر به تولید بهتر قند و نشاسته‌ها می‌شود. گلایسین بتائین همانند یک محافظ اسمزی در کلروپلاست‌های گیاه تحت تنش عمل می‌کند.

3- تقویت سیستم دفاعی گیاه:

پلی­ساکاریدهای سولفاته و الیگوساکاریدهای با وزن مولکولی کم موجود در جلبک‌های دریایی دارای انواع فعالیت‌های بیولوژیکی هستند. برخی از گزارش­ها در مورد افزایش خواص ضدقارچی و آنتی‌­اکسیدانی با استفاده از جلبک دریایی را نشان می‌دهند که به دلیل حضور طیف گسترده‌ای از ترکیبات فعال بیولوژیکی از قبیل استرول‌ها، فنول‌ها و اسیدهای چرب می‌باشد.

4- افزایش مقاومت در برابر تنش‌ها:

اثرات ضد استرسی مواد ارگانیک که از جلبک‌های دریائی مشتق می‌شوند به فعالیت سیتوکنین مربوط می‌باشند. سیتوکنین با تشکیل زانتین، آدنین و پورین رادیکال‌های آزاد را که منجر به استرس می‌شوند را به طور مستقیم مهار می‌کند.

یکی از واکنش‌های معمول در سلول‌های گیاهی که در نتیجه افزایش تجمع مولکول‌های آلی در سیتوپلاسم روی می‌دهد تنظیم فشار اسمزی است که به منظور موازنه تعدیل فشار اسمزی انجام می‌گیرد.

گلایسین بتائین و مانیتول و برخی دیگر از قندها از موادی می‌باشند که باعث ایجاد تعادل اسمزی سلول‌های گیاهی می‌شوند.

  استفاده از عصاره جلبک دریایی به علت حضور گلایسین بتائین در سلول باعث کاهش اثرات سوء تنش‌های محیطی می‌شود و همچنین باعث افزایش تحمل گیاهان نسبت به سرما می‌شود.

به علاوه موجب بقاء گیاهان در زمان یخ­زدگی و رشد مجدد در تمام گیاهان می‌شود. مانیتول و بتائین هر دو باعث حفظ تعادل اسمزی سلول‌های گیاهی می‌شوند. این مواد همچنین باعث حفظ ساختار ظاهری سلول می‌شوند.

این امر باعث می‌شود تا از  دست دادن آب سلول به کندی صورت گیرد و در نهایت گیاه در برابر تنش‌های ناشی از خشکی و کم‌­آبی تحمل بیشتری داشته باشد.  نتایج بررسی‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد که گلایسین بتائین سبب محافظت از غشای سلول‌های ریشه در مقابل اثرات مخرب ناشی از تنش گرما می‌شود.

به طور کلی ترکیبات هورمونی و مواد تنظیم ­کننده رشد مانند جیبرلین، اکسین‌ها و سیتوکنین‌ها در عصاره جلبک دریایی در رشد ریشه و برگ، سبزینگی، در طویل شدن سلولی، ایجاد گل، رشد برگ، سبز شدن بذر، افزایش طول میانگره‌ها، افزایش اندازه میوه، کیفیت میوه، تأخیر در رسیدن میوه‌ها، یکدست شدن میوه‌ها، کاهش اثر برخی آفات و بیماری‌های گیاهی مؤثر می‌باشند.

زمان مصرف کود جلبک دریایی

• به‌ طور معمول زمان مشخص و تعیین‌ شده‌ای برای مصرف کود جلبک دریایی وجود ندارد اما باید از آن به‌ صورت مرتب و برنامه‌ریزی‌ شده استفاده کنید تا نتیجه مطلوبی به دست آید. اکثر کارشناسان کشاورزی معتقدند؛ بهترین زمان برای مصرف کود جلبک دریایی، پیش‌ از گل‌دهی و هنگام رشد گیاهان است زیرا در این زمان آن‌ها به املاح و مواد مغذی بیشتری احتیاج دارند و اگر این مواد را به‌ خوبی برای آن‌ها فراهم نکنید، ممکن است دچار آسیب شوند و از بین بروند.
• در فصل پاییز نیز می‌توانید کار کوددهی را انجام دهید و مقاومت گیاهان در برابر سرما و یخ‌زدگی را تا حدود زیادی افزایش دهید. دقت داشته باشید، برخی از گیاهان اگر در برابر سرمای شدید قرار بگیرند، دچار آسیب می‌شوند و از بین می‌روند اما با انجام دادن عمل کوددهی، جلوی از بین رفتن آن‌ها را می‌گیرید.
• اگر حدود ۱۰ روز قبل از برداشت میوه‌ها و سبزیجات از جلبک دریایی استفاده شود، ماندگاری محصول برداشت شده به شکل قابل توجهی افزایش خواهد یافت.
• اگر ۱ تا ۲ روز قبل از برداشت گل‌های شاخه بریده، محلول عصاره جلبک دریایی بر روی آن‌ها اسپری شود می‌تواند باعث افزایش ماندگاری گل‌ها شود.

نکات مهم برای استفاده از کود جلبک دریایی

1. کود جلبک دریایی یک کود طبیعی و ارگانیک است اما نباید در میزان مصرف آن زیاده‌روی کرد، زیرا ممکن است ریشه یا برگ‌ها آسیب ببینند و از بین بروند.
2. اگر برای کوددهی گیاهان از روش مستقیم یا آبیاری استفاده می‌­شود، توجه شود که غلظت کود به میزان کافی باشد و بعد از پایان کار، حتما آبیاری انجام شود.
3. به طور معمول گاهی اوقات گیاهان ممکن است دچار بیماری یا آفات شوند، به همین علت اگر گیاهان‌ ضعیف هستند یا مورد حمله آفات قرار گرفته‌اند، بهتر است حتماً کار کوددهی به صورت منظم انجام شود.
4. این کود مفید را می‌توان با کودهای طبیعی دیگر نیز مخلوط کرد، اما بهتر است پیش از انجام دادن این کار، با کارشناسان کشاورزی یا افراد با تجربه مشورت شود.
5. برای مصرف کود جلبک دریایی، حتما به سن گیاه، جنس خاک، فصل و نوع گیاه توجه شود و پیش از انجام عمل کوددهی، آزمایش خاک انجام شود.