آبدزدک و روشهای کنترل و مبارزه با آن

آبدزدک یا عقرب توسرکانی یا همان بازکننده جوی آب، با نام علمی Gryllotalpa gryllotgipa از خانواده راست بالان (Orthoptera) می‌باشد. در قدیم به آبدزدک، زمین‌سُنب و زمین‌سنبه نیز می‌گفتند.

این حشره همه چیزخوار (پلی‌فاژ) بوده و با تغذیه از ریشه و طوقه گیاه در شب باعث خسارت به آن و نابودی گیاه می‌شود. آبدزدک با حرکت بر روی زمین‌های شخم خورده و نرم باعث ایجاد حفره‌هایی در کرت‌بندی‌ها می‌شود و این عمل موجب فرار آب در کرت‌ها می‌شود به همین دلیل به این حشره آبدزدک می‌گویند.

یکی از علائم وجود آبدزدک در خاک، برآمدگی‌های افقی در سطح زمین است. زیرا این حشره، در زمین‌های نرم شخم خورده و کود داده شده، کانال‌های افقی ایجاد کرده و حرکت می‌کند و این کانال‌ها از بیرون، به شکل نوارهای برآمده مشاهده می‌شوند. این آفت تقریباً در تمام مناطق ایران و جهان وجود دارد. 

مورفولوژی حشره

حشره كامل 50-60 ميليمتر طول دارد و به رنگ قهوه‌ای است. پاهاي جلويي قوي و بزرگ بوده و دارای دندانه‌های مخصوصي است كه براي كندن خاک و حفر دالان‌های زيرزميني به كار می‌رود. شكل ظاهري پوره ها (نوزادها) شباهت زيادي به حشره كامل دارد و فقط از نظر جثه كوچكتر هستند.

تخم‌ها به رنگ شيري بيضي شكل و به طول 3-4 ميليمتر و در حفره عميقي كه توسط حشره ماده در 10 سانتيمتری عمق خاك ايجاد مي‌شود در دسته‌های 300-600 تايي گذاشته می‌شود. اين حشره دگردیسی ناقص دارد و مراحل زندگي آن شامل تخم، پوره و حشره كامل است.

چرخه زندگی آبدزدک:

این حشره دارای بدنی استوانه‌ای، پاهای جلویی بلند، بال‌هایی کوتاه روی سینه و شکم می‌باشد. طول بدن آبدزدک 4 تا 5 سانتیمتر بوده و معمولاً هر 2 سال یک بار تولید مثل می‌کند.

این حشره در داخل خاک زمستان‌گذرانی کرده و در بهار با بیرون آمدن از خاک شروع به فعالیت می‌کند. حشره ماده با ایجاد دالانهای عمیق که در انتهای آنها حفره وسیعی ایجاد می‌کند اقدام به گذاشتن حدود 300 الی 600 تخم سفید رنگ می‌کند.

این تخم‌ها 2 الی 3 هفته بعد تبدیل به حشرات کوچک می‌شود که شبیه به حشره کامل است با این تفاوت که بال‌ها هنوز به طور کامل رشد نکرده‌اند. این پوره‌ها با ایجاد دالان‌های زیرزمینی، زمین را شخم می‌زنند. پوره‌ها در مراحل اولیه از حشرات زیرزمین و کرم‌ها تغذیه می‌کنند. آبدزدک تمام روز در داخل دالان‌هایی که در خاک ایجاد کرده زندگی می‌کند و در شب از خاک بیرون می‌آید و از گیاهان تغذیه می‌کند.

خسارت آبدزدک

حشره آبدزدک به عنوان یک آفت اهمیت چندانی ندارد و تنها در صورت تکثیر فراوان، مشکلاتی ایجاد می‌کند. آبدزدک که شب‌ها از گیاهان تغذیه می‌کند باعث ایجاد خسارت زیادی به بوته‌های صیفی‌جات، گیاهان زینتی و چمن‌ها می‌شود.

آبدزدک معمولاً از ريشه و طوقه گياهان زراعی به مخصوصا سبزیجات، صيفیجات، گياهان زينتی و چمن تغذيه می‌كند. اين حشره به گياهانی كه دارای ريشه ضخيم هستند مانند گياهان غده‌ای علاقه دارد و گاهی به بذر گياهانی مانند كدو، خيار و هندوانه كه تازه كاشته شده آسيب زيادی وارد می‎‌كند.

علاوه بر این آبدزدک با ایجاد کانال‌هایی در زمین و جابجا نمودن خاک اطراف ریشه‌ها موجب عدم تماس کامل آنها با خاک می‌شود. این آفت با قطع ریشه‌ی گیاهان و جابجا نمودن خاک و نیز حفر کانال و هدر رفتن آب، خسارت قابل توجهی به بار می‌آورد.

آبدزدک بومی اروپا و غرب آسیا بوده و بیشتر به گیاهان جوان و نشاءهای کاشته شده در گلخانه‌ها و زمین‌های زراعی آسیب وارد می‌کند و باعث نابودی آن‌ها می‌شود.

برخی از گونه‌های آبدزدک از طریق تونل زنی و از بین بردن علف‌ها به چمن آسیب می‌رسانند، اما برخی دیگر از ریشه‌ها به شدت تغذیه می‌کنند و از شاخه‌های نرم روی سطح غذا می‌خورند. خاک‌های بهم‌خورده که در آن حشرات بزرگتر از زمین بیرون می‌آیند، نشانه اولیه فعالیت بهاری آبدزدک‌ها است. وقتی چمن مرده در اواخر تابستان قابل مشاهده می‌شود، مشخص می‌شود که آبدزدک به باغ حمله کرده است.

آبدزدک اروپایی به ریشه‌ها و قسمت پایین ساقه‌ها حمله می‌کند. ممکن است نهال‌ها از بین بروند و گیاهان جوان پژمرده شده و بمیرند. در توت فرنگی، آبدزدک‌ها از تاج‌ها تغذیه می‌کنند. آبدزدک معمولی نیز، به ریشه و طوقه سبزیجات، گیاهان زینتی، صیفیجات و چمن‌ها آسیب می‌زند. از دیگر مواردی که از آسیب آبدزدک در امان نیستند، بذر گیاهانی مانند کدو و خیار و هندوانه تازه کاشته شده و گیاهان غده‌ای و دارای ریشه‌های ضخیم هستند.

روش‌های کنترل آبدزدک

به‌طور تلفیقی و با کنترل مکانیکی، زراعی و شیمیایی می‌توان به بهترین نحو این حشره را کنترل کرد.

کنترل مكانیكی

یکی از بهترین روش‌ها برای کنترل مکانیکی آبدزدک، از بین بردن محل تجمع آنها است. آبدزدک‌ها در توده برگ‌ها یا توده کود حیوانی جمع شده در باغچه یا مزرعه در پاییز، لانه می‌گزینند. در صورت چنین اتفاقی بهتر است قبل از گرم شدن هوا و در اوایل بهار، این توده‌ها را از خاک خارج کنید تا آبدزدک از بین برود.

در بهار مي‌توان با شناسايي و تخريب محل آشيانه‌هاي گلي حشره در زير خاك كه محتوي تخم و حشره كامل مي‌باشد باعث كاهش جمعيت قابل توجهي از حشره شد چرا كه هر آشيانه مي‌تواند حاوي 600-300 آبدزدك يا تخم آن باشد.

استفاده از کود حیوانی در باغچه یا مزرعه باعث تجمع آبدزدک در آنها شده که می‌توان با خارج کردن آنها از محیط از خسارت آبدزدک جلوگیری کرد. برای اين كار می‌توان دور تا دور نواحی آلوده را كانال‌هايی به ابعاد 20 در 20 سانتیمتر حفر نمود و داخل آن را با مخلوطی از خاک برگ و کود دامی پر کرد.

حجم كود داخل كانال بايد به اندازه‌ای باشد كه حداقل 10 سانتیمتر بالاتر از سطح زمين قرار بگيرد. روش دیگر نصب تله‌های تشتکی است. در این روش از فرمالین 5% استفاده می‌شود به این صورت که آن را در ظرف‌هایی ریخته و در داخل گودال‌هایی به اندازه ظرف قرار می‌دهند. پس از یک شبانه روز آبدزدک به تله می‌افتد.

کنترل زراعی:

با استفاده از ارقام مقاوم و تغییر سطوح رطوبت خاک می‌توان آبدزدک را کنترل کرد. شخم عمیق زمین‌های آلوده به آبدزدک در پاییز به منظور نابودی تخم، پوره و لانه‌های آن، غرقاب کردن زمین که باعث آمدن حشرات به سطح خاک شده که می‌توان آن‌ها را نابود کرد، تهیه محلول صابونی رقیق و ریختن آن در سوراخ‌های خروجی حشره در روی خاک، ایجاد تله توسط قوطی خالی که داخل آن مقداری گازوئیل یا روغن ریخته شده در داخل خاک، پوشاندن اطراف بوته‌ها با پلاستیک از روش‌های زراعی کنترل آبدزدک هستند.

کنترل شیمیایی:

کنترل شیمیایی با استفاده از ضدعفونی نمودن خاک و نیز به کار بردن طعمه مسموم صورت می‌گیرد.

در روش‌های شیمیایی باید توجه کرد که باید ابتدا از طریق آبیاری غرقابی آبدزدک را مجبور به ترک لانه خود کرده و سپس با یک سم حشره‌کش آنها را از بین برد.

روش دیگر در سمپاشی‌های شیمیایی استفاده از سموم طعمه‌ای (متالدهید) برای کنترل آبدزدک در صیفیجات است که به صورت آماده در بازار موجود می‌باشند. میزان مصرف متالدهید 20 تا 25 کیلوگرم طعمه مسموم برای هر هکتار توصیه می‌شود.

در گیاهان زینتی سم تریکلروفن مناسب بوده که 30 کیلوگرم طعمه مسموم برای هکتار فایل توصیه است. ابتدا سم را در 50 لیتر آب ریخته و سپس آن را به سبوس اضافه می‌کنند و به خوبی هم می‌زنند.

در این روش ابتدا زمین را غرقاب می‌کنند و سپس طعمه را به صورت بذر پاش به زمین می‌دهند. موقع طعمه‌پاشي هنگام غروب آفتاب و پس از آبياري مي‌باشد و به روش پخش يكنواخت در زمین آلوده خصوصاً در اطراف دالان‌های حشره است.