آشنایی با انواع کود کشاورزی

در این مقاله از آریس قصد داریم تا شما را با انواع کود شیمیایی، آلی و زیستی آشنا کنیم و در مورد مزایا و معایب آن‌ها اطلاعات کاملی در اختیار شما قرار بدهیم.

کود (Fertilizer- Manure) چیست؟

کودها غذای گیاهان هستند. همانطور که انسان‌ها برای رشد و سالم ماندن به یک رژیم غذایی کافی و ثابت نیاز دارند، گیاهان و محصولات زراعی نیز باید از خاک تغذیه مناسبی دریافت کنند تا بتوانند رشد کنند.

کودها مواد آلی یا معدنی حاوی عناصر غذایی هستند که باعث بهبود رشد گیاهان و حاصلخیزی خاک می‌شوند. درصد عناصر غذایی در کودهای آلی (کودهای دامی) کمتر از کودهای شیمیایی است. در کودهای معدنی یا غیرآلی، مواد مغذی نمک‌های معدنی هستند که از طریق استخراج و یا فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی به دست می‌آیند.

اهمیت کودهای کشاورزی

1. در طول 40 سال گذشته، زمین‌های کشاورزی به دلیل گسترش شهرها و شهرستان‌ها از بین رفته است. کودها به ما این امکان را می‌دهند که در زمین‌های کشاورزی موجود، بیشتر تولید کنیم.
2. تا سال 2050، جهان نیاز به افزایش 70 درصدی تولید مواد غذایی دارد. بدون کود، تولید جهانی غذا نیمی از سطح فعلی خواهد بود و کشاورزان را ملزم می‌کند تا در زمین‌های کمتر غذای بیشتری تولید کنند. کود به حفظ تولیدپذیری خاک در سراسر جهان کمک می‌کند تا غذای کافی برای جمعیت در حال رشد را تامین کند.
3. گیاهان به عرضه متعادل نیتروژن (Nitrogen)، فسفر (Phosphorus)، پتاسیم (Potassium) و گوگرد (Sulphur) و سایر عناصر غذایی نیاز دارند. از آنجایی که گیاهان در طول هر فصل رشد، این مواد مغذی را از خاک استخراج می‌کنند، باید از طریق کود و کمپوست که سالانه به مزارع یا باغ‌ها اضافه می‌شود، دوباره خاک را تغذیه کرد. گیاهان برای زنده ماندن و رشد به 17 ماده غذایی ضروری در خاک نیاز دارند. کودها به جبران این مواد غذایی پس از هر برداشت (توسط گیاه) کمک می‌کنند.
4. کودها تحمل گیاهان را نسبت به آفات افزایش می‌دهند. این امر اتکای آنها به حشره‌کش‌ها و علف‌کش‌ها را کاهش داده و در نتیجه محصولات سالم‌تری تولید می‌کند. در نتیجه، بیماری‌ها کاهش یافته و ارزش زیبایی شناختی را برای محصولات به ارمغان می‌آورد.
5. کودها باعث بهبود ظرفیت نگهداری آب در گیاهان و افزایش عمق ریشه می‌شوند.
6. محتوای پتاسیم موجود در کودها باعث تقویت نی و ساقه گیاهان می‌شود.
7. فسفر موجود در کودها به رشد سریعتر ریشه‌ها و تشکیل بذر در گیاهان کمک می‌کند.
8. نیتروژن موجود در کودها باعث افزایش رشد گیاهان می‌شود که می‌تواند با رنگ سبز گیاهان مشخص شود.

آشنایی با انواع کود کشاورزی

1- کودهای معدنی (Mineral Fertilizers) یا شیمیایی (Chemical Fertilizers)

کودهای معدنی از کانیها و سنگهای غیرآلی تهیه و استخراج می‌شوند و حاوی عناصر غذایی برای رشد گیاهان می‌باشند. به طور کلی کودهای شیمیایی در مقایسه با کودهای آلی حجم کمتری دارند و قیمت ارزانتر، مصرف راحت‌تر و در دسترس بودن باعث افزایش مصرف آنها نسبت به سایر کودها شده است. ولی باید در نظر داشت استفاده بی‌رویه از مواد شیمیایی می‌تواند خطراتی را برای محیط زیست، آلودگی آب و خاک و در نهایت ورود به زنجیره غذایی انسان و کاهش امنیت غذایی به همراه داشته باشد.

انواع کود شیمیایی

کودهای شیمیایی خود به 2 دسته کلی تقسیم می‌شوند :

1. عناصر پرمصرف، درشت مغذی (ماکرو المنت- Macro-elements یا Macro nutrients) شامل: ازت، فسفر، پتاس (عناصر پر مصرف اولیه)، گوگرد، منیزیم و کلسیم (عناصر پر مصرف ثانویه)
2. عناصر کم‌مصرف یا ریزمغذی (میکرو المنت- Micro-elements یا Micro nutrients) شامل: آهن، روی، مس، منگنز و بور (بر)، مولیبدن و غیره.

همچنین کود‌‌های شیمیایی بر اساس نوع عنصر نیز تقسیم‌بندی می‌شوند. اگر کودی همه عناصر را با هم و به نسبت متناسب داشته باشد به آن کود کامل گفته می‌شود.

2- کودهای آلی (Organic Fertilizers)

کودهای آلی کودهای طبیعی هستند که از گیاهان و حیوانات به دست می‌آیند (کودهای دامی، کود سبز، کمپوست و غیره). خاک را با ترکیبات کربنیک ضروری برای رشد گیاه غنی می‌کنند. این کودها باعث افزایش محتوای مواد آلی خاک، تولید مثل میکروارگانیسم‌ها و تغییر خواص فیزیکی و شیمیایی خاک می‌شوند. یکی از مواد مغذی اصلی برای غذای سبز در نظر گرفته می‌شود.

کودهای آلی را می توان از محصولات زیر بدست آورد:

1. ضایعات کشاورزی
2. کود دامی
3. زباله‌های صنعتی
4. فاضلاب شهری

           

3- کودهای زیستی یا بیولوژیک (Biological Fertilizers)

از آنجایی که کودهای شیمیایی تأثیر نامطلوبی بر حاصلخیزی خاک دارند، کودهای زیستی مورد استفاده قرار گرفتهاند. اینها موادی هستند که حاوی سلول‌های زنده یا نهفته (سلول‌های غیرفعال یا سلول‌هایی که در خواب هستند- latent cells) و حتی میکروارگانیسم‌ها هستند. کودهای بیولوژیک مواد مغذی و میکروب‌های لازم برای رشد گیاهان را در اختیار خاک قرار می‌دهند. آنها به خاک کمک می‌کنند تا حاصلخیزی خود را حفظ کند. سازگار با محیط زیست (environment-friendly) هستند و همچنین عوامل بیماری‌زا (pathogenic components) را که مسئول ایجاد بیماری در گیاهان هستند از بین می‌برند. کودهای زیستی بر اساس نوع میکروارگانیسم استفاده‌شده در آنها (باکتری، قارچ، جلبک، اکتینومیست و میکروارگانیسم مؤثر (EM)) تقسیم می‌شوند. ازتوباکتر (Acetobacter) و ریزوبیوم (Rhizobium) دو کود زیستی پرمصرف هستند.

مزایای انواع مختلف کود شیمیایی

1.  حمل و نقل، ذخیره و اعمال آنها آسان است.
2. کودهای شیمیایی را می توان به فرمهای مختلف (جامد یا مایع) و با درصد ترکیبات مختلف تهیه کرد.
3. کودهای شیمیایی محلول در آب هستند و به راحتی در خاک حل می‌شوند. از این رو به راحتی توسط گیاهان جذب می‌شوند.
4. تأثیر سریعی روی محصولات کشاورزی دارند.
5. عملکرد محصول را افزایش می‌دهند و غذای کافی برای تغذیه جمعیتهای انسانی بزرگ را فراهم می‌کنند.
6. قابل پیش‌بینی و قابل اعتماد هستند.

معایب انواع کود شیمیایی

1. گران هستند.
2. مواد موجود در این کودها برای پوست و سیستم تنفسی سمی هستند.
3. استفاده زیاد از کودهای شیمیایی به گیاهان آسیب می‌رساند و حاصلخیزی خاک را کاهش می‌دهد.
4. این کودها به راحتی شسته می‌شوند (Leaching) و به رودخانه‌ها می‌رسند و باعث اتروفیکاسیون (پدیده سرشارسازی- Eutrophication) می‌شوند.
5. استفاده طولانی مدت از آنها باعث کاهش فعالیت میکروبی و اختلال در pH (اسیدیته) خاک می‌شود.

موارد مصرف کودهای کشاورزی

1. تامین مواد مغذی برای گیاهان زراعی، باغات و گیاهان زینتی.
2. برای بهبود عملکرد محصولات زراعی.
3. از کودهای غنی از نیتروژن برای سبز کردن چمن‌ها استفاده می‌شود.
4. کودهای آلی باعث بهبود بافت و حاصلخیزی خاک می‌شوند.

تقسیم‌بندی کودها از نظر کارکرد

1. کودهای تامین کننده عناصر غذایی برای گیاهان.
2. کودهای مکمل که همانند ویتامین‌ها عمل می‌کنند مانند ترکیبات ویتامینه، اسیدآمینه‌ها، کودهای ضد تنش مانند سیلیس و سالیسیلیک اسید و غیره
3. کودهای اصلاح‌کننده که باعث اصلاح فیزیکی و شیمیایی خاک می‌شوند و جذب و حلالیت عناصر غذایی خاک را بهبود می‌دهند، مانند کودهای حیوانی، کمپوست‌ها، ورمی کمپوست، هیومیک اسیدها، کودهای ضدشوری و برخی کودهای میکروبی.

چند نکته مهم در مورد کود دهی

1. زمان مصرف کودها نقش مهمی در افزایش کارآیی آنها و دستیابی به حداکثر بازده مورد نظر است. این زمان به نوع گیاه (فنولوژی و مراحل مختلف رشد آن و اینکه در چه مرحله‌ای نیاز بیشتری به عنصر مورد نظر دارد) و تحرک ماده غذایی در خاک بستگی دارد. اگر عنصر غذایی مانند نیتروژن آبشویی بالایی دارد، باید در چند مرحله (تقسیط مقدار کود مورد نیاز به مراحلی که حداکثر نیاز را به نیتروژن دارند) به گیاه داده شود. اگر همه کود به صورت یکجا اعمال شود احتمال آبشویی و خارج شدن آن از دسترس گیاه بسیار زیاد است. یا برای مثل عنصر روی را باید قبل از گلدهی استفاده کرد و در زمان گلدهی باید از مصرف آن خودداری کرد.
2. میزان مصرف کود باید طبق برچسب کود، نیاز گیاه و همچنین آزمون خاک باشد و این دیدگاه که هر چه کود بیشتری مصرف شود، میزان عملکرد محصول بیشتر خواهد بود کاملا اشتباه است.
3. کوددهی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود مانند: محلول‌پاشی (Spraying)، پخش سطحی (Broadcasting)، نواری، خطی یا ردیفی (Band placement) و غیره وجود دارد، برای مثال بهتر است کودهای فسفره به صورت خطی در کنار خط کاشت بذر و در حین کاشت استفاده شوند.